EEN LICHT VELD AAN DE RECHTERHAND

Behalve regels heeft het schaakspel conventies. Al zou ik niet weten of je het een regel, een conventie of gewoon een feit moet noemen dat het bord 8 x 8 velden heeft. Trouwens, Japans schaak wordt op een bord van 9 x 9 velden gespeeld, en Chinees schaak op een raster van 9 x 10 punten.
    Maar bij ons schaak, het schaak, heeft een bord 8 x 8 velden. Vele eeuwen lang waren die alleen van elkaar te onderscheiden doordat er een raster op het bord getekend was. Tot in Europa, waarschijnlijk al in de 11e eeuw, het geruite bord in zwang kwam, misschien omdat er toen geruite telborden voor financiële transacties waren die ook als schaakbord konden worden gebruikt.
    Het is een aantrekkelijke gedachte dat de intrede van die geruite borden samenviel met die van de diagonale lijnstukken, de dame en de loper, want met zo'n bord kan je makkelijker zien waar die heen kunnen. Maar dat klopt niet; dame en loper werden pas aan het eind van de 15e eeuw bedacht om de zwakke en vervelende Arabische fers en alfil te vervangen. Toch is het opvallend dat Makruk, het Thaise schaak, dat nog steeds op een niet-geruit bord wordt gespeeld, evenmin diagonale lijnstukken kent, en het dus ook makkelijker zonder ruitjes kan stellen.
    Een andere conventie is dat Wit begint. Dat is pas iets van de laatste 150 jaar. Vroeger werd er tweemaal geloot; één maal om de kleur, en daarna om de beginzet te bepalen. In hun beroemde serie matches in 1834 speelden La Bourdonnais en McDonnell voor de duur van zo'n match steeds met dezelfde kleur, en ging het recht van de voorzet pas op de ander over als er een besliste partij was geweest. Ook bij het eerste toernooi, Londen 1851, hadden de spelers in de korte matches die ze daar speelden steeds dezelfde kleur, en begonnen Wit en Zwart afwisselend.
    Maar omdat zwart als gelukbrengend werd gezien, bedacht men rond die tijd dat Wit, ter compensatie, mocht beginnen. Dat is altijd zo gebleven.
    Dat het bord zó wordt neergelegd dat beide spelers een licht veld aan hun rechterhand hebben is een gewoonte uit de middeleeuwen die, nadat Damiano zich daar in zijn boek van 1512 voor had uitgesproken, algemeen werd.
    Behalve dan, tot op de dag van vandaag, wanneer leken iets met schaken doen. Of het nu in films, advertenties, cartoons, etalages of op schilderijen is, het schaakbord ligt met een donker veld aan de rechterhand van de spelers. Jarenlang heb ik me afgevraagd waarom dat niet in ieder geval fifty-fifty kon zijn tot ik, aan de andere kant van de wereld, in een luxueus hotel in Nieuw Zeeland, de oplossing dacht te hebben gevonden.
    Het was een hotel, een lodge eigenlijk, dat erop pochte dat de Spice Girls er hadden gelogeerd, waar je een kruik in je bed kreeg en de badkamer niet alleen verwarmde tegels, maar ook verwarmde spiegels had. In een leeszaal stond een oogverblindend mooi schaakspel van natuursteen - het soort spel waar nooit een Nimzo-Indiër mee zal worden gespeeld. Het lag met een donker veld aan de rechterhand. Als echte schaker (geef me een chocolade schaakspel en ik zal de koningen het laatst opeten) voelde ik me gedwongen dat bord een kwartslag te draaien, en de stukken opnieuw op te stellen. Daarna maakte ik een wandeling langs het strand.
    Toen ik terugkwam was het bord opnieuw een kwartslag gedraaid; donker veld aan de rechterhand. Eindelijk wist ik het. Men vindt het zo mooier. Dan hoort het zo, buiten de toernooizaal. En toen ik wat later aan het schaakbord op de foto moest voor een niet-schaak publikatie, heb ik zelf dat bord met een donker veld aan mijn rechterhand gelegd. Ik was bekeerd.
    Toen vond ik, in een map met oude schaakknipsels, bijgaande foto die ik lang geleden uit een sexblad of een luxueus fototijdschrift moet hebben geknipt. In ieder geval: lekenwerk. Maar nu ik goed keek rezen de haren me te berge. Al die jaren had ik het tegenbewijs binnen handbereik gehad, zonder het te weten. Het meisje had een licht veld aan haar rechterhand, en ook verder klopte alles: legale stelling; witte dame, loper en pion ontwikkeld naar logische velden.
    De enige smet is de hand van het meisje, die suggereert dat ze met haar Lc1 wil spelen.

© Tim Krabbé, 2000


Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina | Hoofdpagina schaken | Hoofdpagina algemene site |