Deze maand is het dertig jaar geleden dat Bobby Fischer in Reykjavik
tot wereldkampioen werd gekroond. Ik zie hem nog op het podium staan, wat
bokkig en onhandig, verlangend naar het moment waarop deze zoveelste inbreuk
op zijn privacy voorbij zou zijn. De arbiter deelde mee dat Spassky de
eenentwintigste partij zonder verder spelen had opgegeven, waardoor Fischer
de match had gewonnen en dus wereldkampioen was. Toen mocht hij weer weg.
Later die dag vertelde hij aan een vertrouweling, de journalist Brad Darrach
van LIFE, dat hij heel veel zou gaan schaken. 'De Russen verdedigen de
titel maar één keer per drie jaar. Ik ga er ieder half jaar
om spelen, misschien wel vaker. Maar verder weet ik het eigenlijk niet.
Ik heb nooit over m'n doel na hoeven denken. Ik heb m'n hele leven geweten
wat ik wilde. Wereldkampioen worden. Nou, dat ben ik. Wat nu?'
Wel Bobby, je weet het nog niet, maar je zal nooit
meer een serieuze partij spelen, behalve een revanchematch om zwarte miljoenen
tegen Spassky, nee, niet volgend jaar, maar over twintig jaar, die
je in kluizenaarschap hebt doorgebracht.
Die Darrach was overigens een rat, die de truc van
de doortrapte journalist langdurig op de argeloze Fischer toepaste: niet
het interview is het interview, maar de vertrouwelijke gesprekken
daaromheen, waarvan het slachtoffer, blij met de nieuwe vriend, aanneemt
dat het natuurlijk allemaal off the record zal zijn. Pas toen Darrach's
boek, Bobby Fischer vs. the Rest of the World, in 1974 verscheen,
zag Fischer hoe hij erin was geluisd. Een proces verloor hij, maar van
Darrach's boek is nooit een herdruk verschenen - misschien zijn uitgevers toch
nog bang voor processen. Jammer, want Darrach was wel een vlijtige
rat, met goede oren, die de Fischer-begluurder volop aan zijn trekken liet
komen.
Een wrange kant van Fischers argeloosheid was dat
die ook voortkwam uit zijn wens dat zijn geliefde schaken een algemeen
respect zou verwerven. In het Amerika waarin hij opgroeide was het maar
een spelletje; het grote publiek kwam niet eens op het idee dat er beroepsschakers
konden zijn. Nu kwamen er door hèm grote stukken over schaken in
het massablad LIFE, met hem op de cover. Dan moest hij er netjes uitzien:
'Ik moet mijn waardigheid bewaren. Alles wat ik doe heeft een effect op
schaken.'
Een onthullende en symbolische scene. Bobby is,
na gekmakende chicanes, dan toch op IJsland aangekomen voor de match. Darrach
en zijn fotograaf zoeken hem meteen op in zijn villa. Als Fischer de deur
achter hen wil sluiten ontdekt hij dat die niet op slot kan. 'Hoe is het
mogelijk! Wat mankeert die IJslanders! Willen ze dat ik in m'n slaap vermoord
word?' Het huis is zwaar geblindeerd (men kent Fischers eisen), maar toch
ontdekt hij een paar minuscule raampjes, hoog in een muur. 'Het huis is
omringd door reporters - en geen gordijnen! En kijk daar eens!' Ook in
de keuken ziet hij een paar van die raampjes. 'En hier zijn ook geen gordijnen!
Het lijkt wel een dierentuin! Wat denken ze dat ik ben, een of ander dier
waar je naar kunt kijken als het gevoederd wordt?' En, met hulp van Darrach
en de fotograaf, blindeert Fischer ook deze laatste kijkgaten met handdoeken
en lakens.
Arme Bobby, als een dier tentoongesteld, door de
man wiens hulp hij vroeg om ook het kleinste kijkgaatje te dichten.
Dit is de slotstelling van Spassky - Fischer, 21e partij, Reykjavik
1972. Spassky's afgegeven zet was 41.Ld7; hij gaf op omdat na
41...Kg4 de opmars van de zwarte h-pion niet verhinderd kan worden. Wit
had 41.Kh3 moeten doen, een zet waarvan bijna dertig jaar is gedacht dat
die op het nippertje remise houdt. Pas dit jaar liet de Duitse grootmeester
Karsten Müller zien dat Zwart ook dan wint: na 41...Txf2 42.b4 volgt
niet Tb2, maar 42...Kg5! Zwart behoudt dan zijn h-pion èn verovert
een van Wits vrijpionnen. Tegen de dreigingen Tb2 en Tf4 is er niets; 43.Ld7
Tf4, of 43.b5 Tf3+ 44.Kg2 Ta3.
Zoals Fischer al bij het slotbanket tegen
Spassky zei: 'Je had altijd verloren.'
© Tim Krabbé, 2002
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site