Het toernooi om het wereldkampioenschap in San Luis in Argentinië wordt in nog geen drie weken afgewerkt. Dat is wel wat anders dan in de gouden tijden, toen alleen al het Kandidatentoernooi twee maanden duurde, net als de match om het wereldkampioenschap zelf.
Onlangs verscheen van Jan Timman Curaçao 1962, over het laatste Kandidatentoernooi. Dàt het het laatste was, is omdat Bobby Fischer beweerd heeft dat hij daar het slachtoffer was van een combine van de Sovjet-spelers. En al is hij later zwaar paranoïde geworden, ook achtervolgingswaanzinnigen worden wel eens achtervolgd, en algemeen wordt aangenomen dat die Sovjet-combine inderdaad bestond.
Acht deelnemers zouden, om het recht Botwinnik uit te dagen, vier keer tegen alle anderen spelen - 28 ronden dus. De Hongaar Benkö en de Tsjech Filip waren outsiders, de Amerikaan Fischer was de grote kanshebber en de overige vijf waren Sovjets: Tal, Kortsjnoi, Geller, Keres en Petrosjan. En in die jaren lag het voor de hand dat hun eerste taak was: zorgen dat Fischer niet wint.
Tal, die uit vorm en ziek was en die na 21 ronden uitviel, is nooit beschuldigd van combine en Kortsjnoi, voor wat dat waard is, heeft altijd ontkend, maar Geller, Keres en Petrosjan speelden al hun partijen zonder strijd remise, wat ze ieder acht extra rustdagen opleverde. Petrosjan won, nipt vóór Keres en Geller - een jaar later was hij wereldkampioen.
De Sovjet Unie bestaat niet meer, de zonden kunnen worden opgebiecht. 'Natuurlijk was het doorgestoken kaart,' zegt nu (interview met Jules Welling in Schaaknieuws) Joeri Averbach, destijds secondant voor de Sovjet-spelers. Keres mocht als Est niet winnen, Geller als Joodse Oekraïener ook niet, het moest de Armeniër Petrosjan worden. Waarom een Est en een Oekraïener niet en nu juist een Armeniër wel, dat zegt hij er niet bij.
Maar wat hebben die doortrapte Sovjets hun combine dan povertjes in elkaar gestoken! Vóór de voorlaatste ronde ging zowaar die stoute Keres toch aan kop, en hij moest tegen Benkö. Als hij dat had gewonnen, dan had geen combinetjelief meer tegen een Estse zege geholpen - maar hij verloor. Tja, zegt Averbach nu, gelukkig nam die deus ex machina de verdenkingen weg.
In een beroemd geworden stuk How the Russians fixed World Chess heeft Fischer later in 1962 later onderstaande stelling als bewijs voor de combine gegeven.
Wit aan zet
Keres - Petrosjan, 25ste ronde
Na 14...a5 werd hier remise gegeven. Maar Zwart staat gewonnen, zegt Fischer, en Timman geeft hem gelijk. Na 15.Da3 (15.Db3 a4 en a3) h6 16.Lf4 Pc4 17.Db3 Tfc8 geeft Timman twee hoofdvarianten: 18.Td1 a4 19.Db4 De6 20.O-O Pxb2 21.Dxb2 Lxc3 22.Dxb7 Dxa2 en pion a4 loopt door, en 18.O-O a4 19.Db4 Pxb2 20.Pd5 Pd3 21.Dxe7 Td8 22.Le3 Lxa1 23.Txa1 Dxe7 24.Pxe7+ Kh7, ook met winst voor Zwart.
Maar dat is het probleem met de complottenzienerij. Wat er vreemd uitziet is een bewijs voor het complot, maar wat er gewoon uitziet ook, want dat hebben de complotteurs expres gewoon laten lijken. Mij lijkt deze remise nu juist het bewijs dat er geen combine was. Met nog vier ronden te gaan stond Geller, de laagst geklasseerde van de drie combineurs, 2½ punt voor op Fischer. Er kon ze niets meer gebeuren. Maar als Petrosjan zo nodig het toernooi moest winnen en Keres perse niet, wat was er dan makkelijker geweest dan Keres deze verloren stelling te laten verliezen?
Er is geen reden om aan te nemen dat er op Curaçao meer aan de hand was dan dat Geller, Keres en Petrosjan veel ontzag voor elkaar hadden, een extra rustdag wel op prijs stelden, en dat Petrosjan de gelukkigste was - of misschien wel de sterkste. Fischer begon met 0 uit 2 en scoorde uiteindelijk +1 (14 uit 27) - tegen zo iemand zijn geen combines nodig.
Maar zijn beschuldiging heeft grote invloed gehad - en natuurlijk had hij gelijk dat je een dergelijk toernooi niet met één speler uit één land en vijf uit één ander land kunt laten spelen. Na Curaçao werd het kandidatentoernooi terecht vervangen door een serie matches.
Curaçao 1962, Jan Timman. New in Chess, € 22,95
© Tim Krabbé, 2005
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site