In 1913 was de 36-jarige, pasgetrouwde Jan Esser (zie vorige aflevering) huisarts te Amsterdam, eigenaar van een schitterende verzameling moderne schilderijen, schaakkampioen van Nederland; een middelpunt van schakers- en kunstenaarskringen. Tijd voor iets nieuws, vond hij. Hij verkocht zijn praktijk, ging in Utrecht en Parijs chirurgie studeren, en maakte in 1915 in Brünn (nu Brno in Tsjechië) furore door meteen na aankomst een kogel uit het hoofd van een soldaat te halen, en later met een voethand - op een half afgeschoten hand zette hij vier tenen van de patiënt, die er daarna zelfs zijn veters mee kon strikken. Met de Esser-inlay, een nog steeds gebruikte transplantatie-techniek, en zijn geschriften over zijn werk werd hij de grondlegger van de plastische, of zoals hij het zelf noemde: de structieve chirurgie. Hij keek neer op de cosmetische chirurgie; 'dan zijn plastisch chirurgen niet meer dan kappers.'
Na tien jaar en tienduizend operaties op de kapotgeschotenen van de Wereldoorlog en andere mismaakten kwam er een uitzinnige droom in Esser op: een chirurgische vrijstaat met eigen paspoorten, geld en wetten, waar onder zijn heerschappij de verminkten aller landen een menswaardig uiterlijk zouden terugkrijgen. 'Ik wil koning zijn,' schreef hij.
Hij reisde Europa rond, gratis show-operaties verrichtend als propaganda voor zijn utopie. Achttien Nobelprijswinnaars, onder wie Einstein, ondertekenden een manifest voor zijn vrijstaat. Tussendoor kocht hij overal huizen, hotels, land, een casino, kastelen. De ene dag overlegde hij met Mussolini of met de Griekse koning, de volgende sjouwde hij appelboompjes een heuvel op of repareerde hij een klemmend hek. De multimiljonair reisde 3e klas nachttrein om hotelkosten uit te sparen en maande zijn vrouw pakketjes niet met te duur touw dicht te binden. Hij leegde de spaarpot van een studerende dochter: als daar wat in zat, dan was haar toelage te hoog. Op zijn Franse kasteel buitte hij Nederlandse werklozen zodanig uit dat ze in opstand kwamen.
Koning is hij ten slotte niet geworden. Griekenland bood hem het gedroomde eilandje aan - maar de eis dat daar één Griekse politieman zou zijn, wilde Esser niet inwilligen. In 1940 ging hij naar Amerika, waar hij met een mislukte speculatie in één dag zijn vermogen verloor. Dat raakte hem nauwelijks; met zijn zoon Maarten zwierf hij rond in een tot camper omgebouwde oude auto en woonde hij in een zelfvertimmerd slooppand in Chicago. Hij werkte er aan een boek dat alle wetenschappen zou verenigen en dat 'verder reikte dan de theorieën van Darwin en Einstein.' Hij stierf aan een hartaanval, 68 jaar oud, arm en vergeten. Pas in 1983 gaf de plastisch chirurg Haeseker in zijn dissertatie Esser de eer die hem als chirurgisch vernieuwer toekwam. In 2002 verscheen een biografie van Ton Neelissen, en tot 28 april exposeert het Singer Museum in Laren schilderijen uit Essers vroegere verzameling.
Hij kon nog schaken ook. Deze (waarschijnlijk 'vrije') partij won hij tegen een der groten uit de schaakgeschiedenis.
Esser - Réti, Boedapest 1916
1.d4 d5 2.Pf3 Pf6 3.Lg5 e6 4.e3 Le7 5.c4 O-O 6.Pc3 b6 7.Tc1 Lb7 8.cxd5 exd5 9.Ld3 Pbd7 10.O-O a6 11.De2 c5 12.Tfd1 c4 13.Lb1 b5 14.Dc2 Te8 15.Pe5 Pf8 16.Df5 Db6 17.Pe2 Lc8 18.Df3 Le6 19.Pf4 Tad8 20.Pxe6 fxe6 21.h4 P8d7 22.Lxf6 Pxf6 23.g4 Ld6 24.g5 Lxe5 25.dxe5 Pd7 26.Dh5 Pf8 27.Td4 Dc7 28.f4 g6 29.Dg4 Pd7 30.h5 Pf8 31.Kf2 Dg7 32.Th1 Tc8 33.hxg6 hxg6 34.Th6 c3 35.bxc3 Txc3 36.Td1 b4 37.Tdh1 Kf7
zie diagram
38.Lxg6+ Pxg6 39.Th7 Tc2+ 40.Kf3 Txa2 41.Txg7+ Kxg7 42.Th6 en Zwart gaf het op.
© Tim Krabbé, 2006
|
Bovenkant pagina
Hoofdpagina schaken
Hoofdpagina algemene site