Matches om het wereldkampioenschap schaken gaan tegenwoordig om miljoenen
dollars. Toen Max Euwe in 1935 wereldkampioen werd, kreeg hij niets. Het
prijzengeld van tienduizend gulden was geheel voor verliezer Aljechin -
een van diens voorwaarden om zijn titel op het spel te zetten. Aljechin
was schaker, Euwe leraar wiskunde aan het Meisjes Lyceum in Amsterdam (de
moeder van Jan Timman, die later zelf wiskundelerares zou worden, was een
van zijn leerlingen.) Hij mocht al blij zijn dat de Gemeente Amsterdam
hem één maand voor de match begon, vrijaf gaf - op voorwaarde
dat hij zelf voor een vervanger zorgde. Als extra gunst hoefde hij, toen
de match op 15 december eindigde, pas ná de Kerstvakantie weer aan
het werk.
In de toespraak die de volksheld bij zijn kroning
hield, zei hij dat de hoofdzaak was dat het schaken in Nederland nu veel
supporters gewonnen had. Zijn wereldkampioenschap was een 'neveneffect'.
En bij zijn thuiskomst die avond zei hij tegen de buurtbewoners die hem
wilden huldigen, dat het hem speet dat hij maandenlang zo laat was thuisgekomen
- hij hoopte dat het hun niet teveel last had bezorgd.
Voor het schaken in Nederland is Euwe allesbepalend
geweest - Donner heeft eens gezegd dat Nederland zonder hem een soort België
zou zijn gebleven, waar schaken nooit veel aanzien had.
Voor Euwe zelf is Aljechin allesbepalend geweest.
Zonder hem zou Euwe in 1933 met schaken zijn gestopt. Hij wàs eigenlijk
al gestopt; hij had definitief voor de wiskunde gekozen, met misschien
een hoogleraarschap in het verschiet. De behoefte aan een lucratieve tegenstander
voerde Aljechin echter naar het rijke Nederland, en Euwe. Die liet zich
overhalen, waarna een comité het benodigde geld bijeenbracht. Aljechin
was zwaar favoriet, maar na een snel opgelopen achterstand van 3 punten
was Euwe over zijn ontzag heen, en omdat Aljechin dat te laat in de gaten
kreeg, won Euwe tenslotte met één punt verschil.
Ook als wereldkampioen kon Euwe alleen toernooien
spelen in zijn vakanties. Hij bleef wiskundeleraar, eentje die als hobby 'schaken'
had kunnen opgeven. In 1937 verloor hij de titel met groot verschil terug
aan Aljechin - hij heeft daar vaak over gezegd dat beide matches gewonnen
waren door de zwakste, die onderschat was door de sterkste.
Zijn wereldtitel heeft Euwe een wat onderschatte
schaker gemaakt want inderdaad; een van de Grootsten Aller Tijden was hij
niet, en als de vraag naar de zwakste wereldkampioen weer eens opduikt,
valt zijn naam altijd. Was hij géén kampioen geworden, dan
zou hij steeds bij de sterkste niet-kampioenen worden genoemd. Hij is een
kleine twintig jaar lang een van de beste schakers van de wereld geweest.
Na de dood van Aljechin in 1946 wilde men Euwe opnieuw
tot wereldkampioen uitroepen, of hem een match tegen Botwinnik laten spelen,
en bij een FIDE-congres in 1947 wèrd hij even tot wereldkampioen
verklaard, maar uiteindelijk wees de FIDE hem en vijf anderen aan die een
toernooi om de titel zouden spelen.
Euwe werd toen voor het eerst in zijn leven beroepsspeler,
maar juist dat betekende het einde van zijn grote carrière. De schaakbond
betaalde hem een salaris, maar hij moest daarvoor eindeloze reeksen simultaans
en lezingen geven, ter propaganda voor de mooie schaaksport. Bladerend
in oude bondsbladen ben je geschokt door de roofbouw die Euwe op zich liet
plegen; haast in ieder nummer staat een overzicht van hoe de doctor zich
dag in dag uit van Zutphen naar Sluiskil en van Hardenberg naar Middelburg
had laten slepen, en hoeveel knoeiers hij dáár nu weer mat
had gezet. Per optreden kreeg hij honderd gulden; omgerekend vijftig
à honderd maal zo weinig als Kasparov nu.
Bij een bericht dat Euwe ook naar Curaçao
zou gaan, 'waar hij het schaken zal propageren en simultaans zal geven,'
staat het dodelijke zinnetje: Van dr. Euwe's bereidwilligheid mag de
KNSB geen al te onbescheiden gebruik maken! Nee, anders Botwinnik,
Smyslov, Keres en Reshevsky wel - toen Euwe in 1948 in Den Haag aan de
start van dat wereldkampioenstoernooi verscheen tegen vier uitgeruste en
goed voorbereide tegenstanders, was hij, met al die Sluiskillen en Zutphens
nog in de benen, volkomen uitgeput en overschaakt - op grote afstand werd
hij laatste.
De beroemde 'Parel van Zandvoort' uit de match van 1935 heb ik hier twee weken geleden al gegeven, daarom nu een andere winstpartij van Euwe uit die match.
Euwe - Aljechin, 20e matchpartij, Amsterdam 1935
De achterstand van 3 punten uit het begin van de match had Euwe bij
de 14e partij ingelopen, maar daarna was hij opnieuw 2 punten achtergeraakt.
Om wereldkampioen te worden moest hij de resterende elf partijen met 7-4
winnen - en dat deed hij.
1.d4 d5 2.c4 c6 3.Pf3 Pf6 4.Pc3 dxc4 5.a4 Lf5 6.Pe5 Pbd7 7.Pxc4
Dc7 8.g3 e5 9.dxe5 Pxe5 10.Lf4 Pfd7 11.Lg2 f6 12.O-O Td8 13.Dc1 Db8 14.Pe4
Le7 15.Dc3 O-O 16.Tad1 Le6 17.Pxe5 Pxe5 18.Pg5 Een sterk zetje dat
het loperpaar verovert. Het best was nu Lf7 geweest. 18...fxg5 Nu
verliest Zwart uiteindelijk een pion. 19.Lxe5 Lf6 20.Lxb8 Lxc3 21.Ld6
Tf7 22.bxc3 Tfd7
23.Tb1 Txd6 24.Txb7 T8d7 25.Txd7 Lxd7 26.Le4 c5 27.c4
Lxa4? Ziet Wits 30ste zet over het hoofd. 28.Ld5+ Kf8 29.Ta1 Ta6
(Zie diagram) 30.Ta2! Voorkomt Lb5 waarmee Zwart de knoop waarin hij zit wilde
ontwarren, want na cxb5 staat de toren gedekt. Zwart kan nu alleen nog
met koning en pionnen spelen; de rest van de partij is sadistisch. 30...Ke7
31.f4 gxf4 32.gxf4 Kf6 33.e4 g5 34.f5 h5 35.h4 gxh4 36.Kh2 Kg5 37.Kh3 Ta5
38.Lb7 Kf6 39.Ld5 Kg5 40.Lb7 Kf6 41.Lc8 en Zwart gaf het op.
© Tim Krabbé, 2001
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site |