Ooit vertelde iemand me dat als de filmsterren in Hollywood schaakten,
en ze moesten de partij onderbreken voor een opname, ze niet de stand opschreven,
maar er een foto van maakten. Het was een verhaal om hun rijkdom en hun
decadentie te illustreren denk ik, en ik moet het vóór het
tijdperk van de polaroid hebben gehoord, want ik vond het vreemd dat ze
dan eerst naar de fotowinkel moesten voor ze verder konden spelen. Trouwens,
je kon aan een foto ook niet zien wie er aan zet was. En, bedacht ik later,
nog veel meer niet.
Onderstaand diagram (dat kan voortkomen uit de beginstelling) is een record:
het is het grootst mogelijke aantal verschillende stellingen. Want niet
alleen kan je aan een diagram, of aan een foto, niet zien wie er aan zet
is, maar ook niet of er en passant kan worden geslagen, en of er rokades
mogelijk zijn - en zo ja, met welke pion(nen) of wèlke rokades.
Als Wit hier aan zet is, dan kunnen vier dubbele pionzetten Zwarts laatste
zet zijn geweest, en ieder daarvan brengt een ander 'en passant'-recht
voor Wit met zich mee. Bovendien zijn er vier rokade-rechten die ieder,
zonder dat je dat aan de foto kunt zien, verbeurd kunnen zijn. Dat maakt
4 x 2 x 2 x 2 x 2 = 64 mogelijke inhouden van het diagram. Die zijn er
ook als Zwart aan zet is; het diagram kan dus 2 x 64 = 128 stellingen zijn.
PS 16 januari:
lezer Ferry Ruigendijk liet zien dat ik mijn eigen diagram onderschatte:
dat is niet 128, maar 170 stellingen. Ik vergat dat er voor beide partijen
een vijfde mogelijkheid is: géén en-passant rechten. Dat
maakt al 5 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 = 160 stellingen, maar je kan ook niet zonder
meer zien wie welke kant op speelt; het veld linksonder kan h8 zijn inplaats
van a1. Rokaderechten zijn er dan niet, maar er zijn wel weer 5 en-passant
rechten voor wie aan zet is; 10 extra stellingen. In totaal dus 170.
Een vergelijkbare vraag is hoevaak de stelling na
1.h4 h5 2.a4 a5 3.e4 e6 4.e5 d5 
(zie
diagram) maximaal herhaald kan worden vóór een speler het
recht krijgt om remise te eisen op grond van de 'driemaal dezelfde stelling'
regel. Dat is niet twee, maar tweeëntwintig. Maak een foto, en tel
mee. 5.De2 De7 6.Dd1 Dd8 Tweede zelfde foto, maar Wit mag niet meer
en passant slaan, en het is dus een nieuwe stelling. 7.Pc3 Pc6 8.Pb1
Pb8 Demonstratief; het gaat niet om zetherhaling zoals wel eens
gedacht wordt, maar om stellingsherhaling. Dit is de derde zelfde
foto, maar pas de tweede stelling zonder en passant recht voor Wit. 9.Le2
Le7 10.Ld3 Lf8 11.Lf1 Vierde kopie, maar nu is Zwart aan zet. 11...De7
12.De2 Dd8 13.Dd1 Vijfde zelfde foto; tweede stelling met precies die
inhoud. 13...Ph6 14.Th2 Verliest het recht om kort te rokeren. 14...Pg8
15.Th1 Zesde zelfde foto, maar voor het eerst zonder en passant-recht
èn zonder recht op korte rokade van Wit - èn met Zwart aan
zet. Enzovoort. 15...Pc6 16.Pc3 Pb8 17.Pb1 (7) Le7 18.Le2 Lc5
19.Lf1 Lf8 Nu weer met Wit aan zet; acht. 20.De2 De7 21.Dd1 Dd8
(9) 22.Ta2 En zonder de witte lange rokade. 22...Pa6 23.Ta1 Pb8
(10) 24.De2 De7 25.Dd1 Dd8 (11) 26.Le2 Le7 27.Ld3 Lf8 28.Lf1
(12) De7 29.De2 Dd8 30.Dd1 (13) Th7 31.Ph3 Th8 32.Pg1 (14)
De7 33.De2 Dd8 34.Dd1 (15) Le7 35.Le2 Lc5 36.Lf1 Lf8 (16)
37.De2 De7 38.Dd1 Dd8 (17) 39.Pa3 Ta7 40.Pb1 Ta8 (18) 41.De2
De7 42.Dd1 Dd8 (19) 43.Le2 Le7 44.Ld3 Lf8 45.Lf1 (20) De7
46.De2 Dd8 47.Dd1 (21) Pc6 48.Pc3 Pb8 en pas nu Wit met 49.Pb1
voor de 22ste maal dezelfde stelling op het bord kan brengen mag hij remise
claimen op grond van de 'driemaal dezelfde stelling' regel.
Dat een stelling waarin bijvoorbeeld Zwart nog lang mag rokeren anders
is dan diezelfde stelling waarin hij dat niet meer mag, is pas rond 1970
in de spelregels erkend, maar zelfs Karpov bleek daar in 1986 bij een foutieve
remise-claim niet van op de hoogte.
Meesters en grootmeesters hebben ook fouten gemaakt
met de rokade zèlf. Kotov heeft eens tegen Spassky gerokeerd terwijl
hij schaak stond en Spassky liet dat toe; ze speelden gewoon door. Soms
wordt er gerokeerd als een toren of de koning al heeft gespeeld, of terwijl
de koning een aangevallen veld overschrijdt. Beroemd is de partij Heidenfeld
- Kerins, Dublin 1973, waarin Wit kort rokeerde, en later in de partij
nog eens lang. Dat werd pas na de partij door anderen ontdekt. Ook in analyses
wordt soms illegaal gerokeerd, maar de vreemdste illegale rokade die ik
ooit heb gezien kwam voor in een tweeminutenvluggertje op een internet-schaakserver.
Let niet op de kwaliteit van het spel.
theblob - nope, FICS 1997: 1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pc3 g6 4.Pf3 Lg7 5.Lg5
O-O 6.e4 h6 7.Lh4 g5 8.Lg3 Ph5 9.Le2 Pxg3 10.hxg3 Pc6 11.e5 b6 12.a3 Lb7
13.Dc2 d5 
14.Pxg5
Dxg5 15.cxd5 Pxd4 16.Dd3 Pb3 17.dxe6 Pxa1 18.f4 Dg6 19.Dxg6 fxg6 20.Ld1
Lxg2 21.Th2 Lc6 22.b4 a6 23.Ta2 g5 24.Txa1 gxf4 25.gxf4 Txf4 26.Lb3 Kh8
(zie diagram) 27.O-O-O Bij mijn weten het enige voorbeeld van een
illegale rokade met de andere toren. Bovendien zijn illegale zetten
op de schaakservers in principe niet mogelijk; het toelaten van deze rokade
berust op een fout in de software. 27...Lxe5 28.Ld5 Lxd5 29.Pxd5 Td8
30.e7 Te8 31.Pxf4 Lxf4+ 32.Kc2 Txe7 33.Td8+ Kg7 34.Td4 Le5 35.Tc4 Lf6 36.Tc6
h5 37.a4 h4 38.b5 axb5 39.axb5 en Zwart ging door zijn vlag.
© Tim Krabbé, 2000
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina | Hoofdpagina
schaken | Hoofdpagina
algemene site |