In de verhalenbundel 'Dans zonder vloer' van Tonnus Oosterhof (Bezige Bij, € 17,50) wordt geschaakt. In het verhaal 'Verhaal zonder voortgang' komt zelfs een hele partij voor, compleet met diagram. De sterke schaker Theo, bijgenaamd 'Total Recall', wiens geheugen en andere geestelijke vermogens zo zijn aangetast dat hij in een inrichting zit, mag voor een weekend mee naar een huisje met zijn oude schaakvrienden en aanhang. Hij schaakt een partij met Jimmy, maar als hij naar de WC moet en terugkomt, is hij verbaasd die aan te treffen. 'Ik was hier al, weet je nog? We zijn aan het schaken,' zegt Jimmy. Ze spelen verder, Theo wint. Na afloop laat Jimmy de partij aan de anderen zien, en daarbij wordt ontdekt dat hij een geforceerde winst met 27.Kh5 heeft gemist.
Een tijd later weet één van die anderen, een zwakke speler, een partij van Theo te winnen, eenvoudig door met Wit de hele partij Jimmy - Theo te volgen.
'Hij wist niets meer van die partij, dus hij reageerde net als de eerste keer. Maar toen we bij zet zesentwintig kwamen speeelde ik (...) koning h5.'
'Wat gemeen! Je maakt gebruik van zijn ziekte.'
'Waarom? Zo ontwikkelt zich de schaaktheorie nu eenmaal. Je mag het verleden gebruiken. (...) Het is toch ook niet gemeen een database te raadplegen om te weten wat je tegenstander speelt, en dan iets beters te bedenken? Dan zouden alle grootmeesters misdadigers zijn, want die doen het allemaal!'
'Hoe reageerde hij?'
'Hij gaf meteen op. Hij zei: "Goed gespeeld, je bent heel erg vooruitgegaan".'
Theo vindt de nederlaag erg vervelend, maar vergeet het meteen ook weer. Want als iemand hem later die partij nòg eens laat zien, herkent hij hem, niet als een partij die hij gespeeld hééft, maar als een partij die hij had kunnen spelen - de zetten kloppen met de gedachten die hij nu heeft.
Ik vind Theo, die niets langer kan onthouden dan een minuut, maar die nog wel even goed en met dezelfde stijl kan schaken als vroeger, geloofwaardig. Misschien was ik daarom lang geleden, in 1959, zo onder de indruk van de zaak-Günther Podola. Dat was een Duitser in Londen die een politieman had doodgeschoten. Bij zijn arrestatie, een paar dagen later, was hij bewusteloos geslagen, en nu beweerde hij daarbij zijn geheugen te zijn kwijtgeraakt. En omdat hij zich de moord niet meer herinnerde kon hij zich niet verdedigen, en zou het strafproces niet door kunnen gaan. De rechter verwierp dat, omdat Podola in de gevangenis geschaakt had. Dat leek me onrechtvaardig; Podola kon toch ook nog praten? Dàt werd niet als argument gebruikt - maar was het taalvermogen niet net zoiets als het schaakvermogen? Podola werd opgehangen.
Die figuur in Oosterhofs verhaal heeft gelijk dat de schaaktheorie zich door dit soort spieken ontwikkelt, maar wat hij tegen Theo deed was wel degelijk gemeen - zoiets als je tong uitsteken tegen een blinde. Maar die partij is interessant. Het niveau maakt de indruk van redelijk café-schaak, maar waar haal je zo'n partij vandaan? Het zou me niet verbazen als Oosterhof hem uit de werkelijkheid heeft, en dat we hier dus zien hoe een geheugenloze schaakt.
'Jimmy' - 'Theo'
1.e4 g6 2.d4 Lg7 3.Pc3 c6 4.Lc4 d6 5.Df3 e6 6.Pge2 Pd7 7.h4 Pgf6 8.Lg5
h6 9.Lf4 e5 10.dxe5 Pxe5 11.Lxe5 dxe5 12.h5 b5 13.Lb3 b4 14.Pa4 Lg4
15.Dg3 Lxe2 16.Dxe5+ De7 17.Dxe7+ Kxe7 18.Kxe2 Pxh5 19.a3 a5 20.axb4
axb4 21.Pb6 Txa1 22.Txa1 Pf4+ 23.Ke3? Pxg2+ 24.Kf3 Ph4+ 25.Kg4 g5
26.Ta7+ Kf6
(zie diagram)
27.Txf7+? 27.Kh5 wint een stuk. 27...Kg6 28.f4 h5+ 29.Kg3 Lxb2 30.Pd7
Kh6 31.f5? Lc3 32.e5? Le1+ 33.Kh2 g4 34.Pc5? Ta8 35.Tf6+ Kh7 36.Pe4
Pf3+ 37.Kg2 h4 38.Tf7+ Kh8 39.Pf6 h3+ 40.Kf1 Pg5 41.Pxg4 Pxf7 42.Lxf7
Lg3 43.e6 Ta1+ 44.Ke2 Lh4 45.f6 Lxf6 46.Le8 Lh4 en Wit gaf het op.
© Tim Krabbé, 2004
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site