Toen ik onlangs W.F. Hermans' 'De Tranen der Acacias' herlas, was ik
verbaasd daarin een schaakscene aan te treffen. Niet alleen omdat ik die
dus vergeten was, maar ook omdat Hermans nooit van belangstelling voor
schaken blijk heeft gegeven. Terwijl je die bij een schrijver-geoloog,
een kunstenaar met zo'n sterke beta-kant als hij, zeker zou verwachten.
Mijn naspeuringen of Hermans ooit iets over schaken
heeft gezegd (dank aan het Hermans-magazine, Admiraal de Ruyterweg 277-hs,
1055 LV Amsterdam) leverde weinig op. Het aardigst is dat hij een paar
maal het schrijven van een roman heeft vergeleken met schaken. 'Ik weet
wat ik doe, maar niet welke zetten mijn tegenspeler zal doen. Het boek
dat ik schrijf zou je mijn tegenspeler kunnen noemen. Tja, ik win natuurlijk
graag.' (Interview De Gelderlander, 1995.)
Aan zijn latere biograaf Hans van Straten heeft
Hermans wel verteld dat hij, toen hij heel jong was, een tijdlang vrij
intensief heeft geschaakt. 'Ik had een buurjongen die zeker zes jaar ouder
was en toen ik zo'n jaar of zes-zeven was, was dat een jongen die al op
het gymnasium zat. Daar schaakte ik mee! (...) Ik kon het tegen volwassenen
opnemen. Niet tegen een meester, maar ik had een oom die ook wel eens een
partijtje schaakte, tegen hem kon ik het opnemen. Dat heeft geduurd tot
mijn vijftiende jaar. Toen had ik opeens geen zin meer in schaken. Toen
begon ik te verliezen van iedereen, heel gek.' (Interview, plm. 1960.)
Ook heel gek dat hij dus precies stopte, in 1936,
toen heel Nederland, door het wereldkampioenschap van Euwe in 1935, in
de ban was geraakt van schaken.
In die schaakscene in 'De Tranen der Acacias' ontmoet Arthur Muttah, de hoofdpersoon, voor het eerst werkelijk zijn vader (eigenlijk alleen zijn verwekker) in wiens huis in Brussel hij al maanden logeert.
Zijn vader zat in het kleine kabinet voorovergebogen op een van de
twee geweldige fauteuils en voor hem op het tafeltje lag een schaakbord
waarop maar vier stukken stonden; ernaast lag een opgevouwen krant.
'Bonsoir Arthur,' zei hij, 'kom je me helpen
met mijn probleem?'
'Als u wilt,' zei Arthur, 'ik ben niet sterk
in schaken.'
(...)
'Ik zou graag een partij met je spelen,' zei
zijn vader, 'maar alle stukken zijn er niet meer. De zwarte dame ben ik
kwijt. Die heeft Bastó.'
Arthur lachte. Zijn vader was te verdiept om
mee te lachen.
(...)
Eindelijk verschoof zijn vader een stuk op het
bord. Daarna liet hij zich achterovervallen, sloot zijn ogen een paar tellen,
en nam zijn vorige houding weer aan.
(...)
Arthur keek zó schuin over het bord, dat
de ruiten bijna tot diagonale lijnen ineen vloeiden. Er stonden alleen
een witte pion, een witte loper, de witte koning en de zwarte koning op.
'Ik weet hoe ik het in vier zetten zou kunnen
doen,' zei zijn vader, 'maar het moet in drie. Stel je voor dat het een
vergissing is, dat ze bedoeld hebben in vier.' Hij nam de krant op en las
de tekst onder het diagrammetje over, met zijn ogen telkens wegschietend
naar het bord. Hij plaatste de stukken weer in de uitgangspositie. 'Het
is natuurlijk mogelijk dat men zich vergist heeft in het diagram,' zei
hij. Maar alles bleek te kloppen. Hij schudde het hoofd en liet de krant
op de grond glijden.
(...)
Hij zuchtte diep. 'Het leven is zwaar,' zei hij,
'maar niet zwaarder dan een schaakprobleem dat zeer waarschijnlijk verkeerd
is opgegeven.'
(...)
Zijn vader greep opeens met één
hand alle stukken bijeen, legde ze op het onderblad van het tafeltje en
zette het bord tegen zijn stoel. 'Bùh,' zei hij, 'dat is genoeg
voor vanavond.'
 |
| Mat in 3
A.F. Mackenzie Jamaica Gleaner, 1891 |
Oplossing: 1.La7 Kxa7 2.c8T Ka6 3.Ta8 mat. Nogal simpel, als je tenminste op het idee van de torenpromotie komt. Wat dit probleem toch de moeite waard maakt is dat er ook een loperpromotie in verborgen is. Je zou je namelijk kunnen afvragen wat Zwarts laatste zet is geweest. Dat moet Ka7-a8 zijn, wat weer de vraag opwerpt naar Wits laatste zet dáárvoor. Antwoord: b7-b8L+
Toch kan dit niet het probleem van Hermans zijn, want weliswaar is het denkbaar dat een heel zwakke schaker de oplossing niet vindt (misschien weet Arthurs vader niet eens dat je een toren mag halen), maar de oplossing in vier zetten die hij wèl ziet is er niet; na bv. 1.Kd7 Kb7 2.c8D+ Kb6 duurt het te lang.
 |
| Mat in 3
J. Gunst Deutsche Schachzeitung,1925 |
De oplossing in vier zetten van Arthurs vader zou dan zijn: 1.Lg4 Ka7 2.Lc8 Ka8 3.Lb7+ Ka7 4.b6 mat. De echte oplossing, in drie zetten, is: 1.Le2 Ka7 2.b6+ Ka8 3.Lf3 mat.
Dat zou de zesjarige Wim in een oogwenk hebben gezien.
© Tim Krabbé, 2000
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina schaken |
Hoofdpagina algemene site |
