IK HEB LOLLY!

In het moderne toernooischaak heeft Italië nooit iets betekend. Maar er is een korte periode geweest, van ongeveer 1750 tot 1770, waarin drie Italiaanse schaakvrienden uit een betrekkelijk kleine stad, Modena, elkaar opstuwden tot een hoogte die op dat moment nergens anders bereikt werd - in ieder geval als schaakschrijvers: Del Rio, Lolli en Ponziani.
    Als eerste van hen publiceerde de jurist Ercole del Rio (1718-1802) in 1750, anoniem, een schaakboek dat al snel werd gezien als het beste dat tot dan verschenen was. Sommige van zijn bedachte, partij-achtige stellingen, kwamen in de buurt van wat ook nu nog behoorlijke eindspelstudies zouden zijn.

Wit speelt en wint
Del Rio, 1750
1.Lg8 is de fraaie beginzet. 1...h6 2.De8 Dreigt 2.Lf7+ en mat. 2...De5 Schakelt weliswaar dat mat uit, maar maakt een nieuw mat mogelijk: 3.Le6+ Kh7 4.Dg8+ Kg6 5.Lf7+ Kf5 (Kg5 6.f4+) 6.Dh7+ Kg5 De naar e5 gelokte dame verspert dat vluchtveld. 7.Dg6 mat.

Giambattista Lolli (1698-1769; zijn beroep is niet overgeleverd) publiceerde in 1763 een meer dan 600 pagina's tellend werk waarin hij Del Rio's boek meer toegankelijk maakte, en theoretische eindspelen analyseerde. Ik herinner mij goed hoe Donner, in het hotel in Leeuwarden waar de deelnemers aan het Nederlands kampioenschap van 1971 logeerden, opgetogen uitriep: 'Ik heb lolly!' Een gewone gast zou er misschien van hebben opgekeken, maar wij schakers wisten dat hij eigenlijk riep: 'Ik heb Lolli!' - want
Zwart aan zet
in zijn afgebroken partij tegen Van Baarle (Toren en Loper tegen Toren) had hij ineens gezien hoe hij een al door Lolli aangegeven winst kon bereiken.
    Van de partijen die de Modenezen ook tegen elkaar moeten hebben gespeeld zijn alleen een paar standen uit het boek van Lolli bewaard gebleven. De diagramstand zou uit een partij zijn van Lolli tegen Del Rio, maar wie Wit was en wie Zwart, zegt Lolli er niet bij. Met 1...d2 2.Td1 Txe5+ 3.Kf4 Td5 enz. maakte Zwart remise, maar het gaat om het mooie valletje waar hij niet intrapte: 1...Txe5+? 2.Txe5 d2 en Zwart lijkt te winnen, maar 3.Td5! draait alles om: 3...Kxd5 4.d7 en Wit wint.

Zwart aan zet maakt remise
Ponziani, 1769
Domenico Ponziani (1719-1796) priester, kerkelijk jurist en bestuurder, is nu nog de bekendste van de Modenezen, omdat zijn naam voortleeft in een opening; 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.c3. Zijn schaakboek verscheen, anoniem, in 1769, en bevatte meer dan die van de anderen nuttige wenken voor de gewone partijspeler: je moest je stukken snel ontwikkelen, en aanvallen.
    Ook de 'partijstellingen' die Ponziani gaf, kunnen worden gezien als voorlopers van de artistieke schaakstudie - vaak zullen het verfraaide wendingen uit partijen of partij-analyses zijn geweest. In het diagram volgt 1...Lf7 2.e6 Lxe6 3.Dxe6 Df7 4.Dxf7 (Dc4 a4+ en Zwart wint) 4...a4+ en pat op de volgende zet. De première van een truc die ook nu soms nog werkt.

Ponziani's boek was het slotstuk van de Modenezer bloeitijd - en van de betekenis van Italië voor het schaken.

© Tim Krabbé, 2002

Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina | Hoofdpagina schaken | Hoofdpagina algemene site