Was ik een schaakmecenas, dan zou ik mijn geld weggooien aan de vertaling van Zagadka Kieseritzky'ego, een dik Pools boek uit 1996 over de beroemdste verliezer in het schaken, Kieseritzky. Tientallen bladzijden met brieven van en aan hem staan er in - maar ik kan alleen de partijen en composities volgen.
Lionel Adalbert Bagration Felix Kieseritzky (1806 - 1853) groeide op in Lijfland (nu een deel van Estland), in een Duitstalig advocatengezin. Hij werd wiskundeleraar, maar in zijn hart was hij schaker, en in 1839 ging hij naar Parijs. Mogelijk speelden een smaadproces en een kwaadaardige sleutelroman over zijn excentrieke familie een rol, maar hij wilde beroepsschaker zijn.
In het beroemde schaakcafé La Régence werd hij meteen door Labourdonnais van het bord geveegd, maar na diens dood in 1840 beschouwde men hem als de beste schaker van Frankrijk. Hij gaf les, schreef en speelde, en was een groot openingskenner; zijn Kieseritzky-gambiet (1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Pf3 g5 4.h4 g4 5.Pe5) leeft voort in partijen van Spassky, Short en Nunn. Hij speelde liever briljant dan correct; Kasparov noemt hem 'een van de meest originele spelers van zijn tijd.' Maar hij had last van pech en zenuwen; in het eerste internationale toernooi, Londen 1851, werd hij meteen door een paar vreselijke blunders uitgeschakeld door de latere winnaar, Anderssen. Een serie vrije partijen tegen hem won hij daarna met +9 =2 -5, maar daar was ook deze bij: Anderssen - Kieseritzky: 1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Lc4 Dh4+ 4.Kf1 b5 5.Lxb5 Pf6 6.Pf3 Dh6 7.d3 Ph5 8.Ph4 Dg5 9.Pf5 c6 10.g4 Pf6 11.Tg1 cxb5 12.h4 Dg6 13.h5 Dg5 14.Df3 Pg8 15.Lxf4 Df6 16.Pc3 Lc5 17.Pd5 Dxb2 18.Ld6 Lxg1 19.e5 Dxa1+ 20.Ke2 Pa6 21.Pxg7+ Kd8 22.Df6+ Pxf6 23.Le7 mat. Kieseritzky zèlf publiceerde dit vluggertje in zijn blad La Régence, en zo werd het de Onsterfelijke Partij, en hijzelf de Onsterfelijke Verliezer.
Deze zelfopoffering kon niet voorkomen dat zijn tijdgenoten woorden als nukkig, nurks, sentimenteel, gekweld, sponzig, grauw, lichtgeraakt, over hem bezigden. Zijn wereld hield op bij schaken: toen hij eens in Londen met een andere schaker in een koffiehuis tevergeefs op bediening wachtte, riep hij uit: 'Ze moesten eens weten wie wij zijn!' Hij stierf aan een beroerte - volgens de legende kwam alleen een kelner van La Régence naar de begrafenis.
Bizarre spelvormen waren toen erg in zwang - Kieseritzky zèlf introduceerde het 'Baltisch schaak' (voor vier personen), en hij was de eerste die met een driedimensionaal schaakspel kwam, met stukken die aan touwtjes hingen. In La Régence was het pionnenspel populair. Wit had dan geen dame, maar mocht acht of negen extra pionnen opstellen. Deze Wit zette ze op b3, c3, f3, g3 en c4 t/m g4.
Guingret - Kieseritzky, Parijs 1846
1.e5 e6 2.d5 d6 3.e4 c6 4.exd6 cxd5 5.e5 b6 6.d4 f6 7.Ld3 g6 8.Le3 Pc6
9.c5 Lg7 10.b4 Ld7 11.b5 bxc5 12.bxc6 Lxc6 13.dxc5 fxe5 14.fxe5 Lxe5
15.Pd2 Tb8 16.Tb1 Df6 17.Pe2 Dg7 18.O-O g5 19.Pb3 h5 20.Ld4 hxg4
21.fxg4 Kd7 22.f4 Lxd4+ 23.Pbxd4 Pf6 24.f5 e5 25.Pe6 (zie diagram)
25...Txh2 Een echte Kieseritzky-galerijzet. Dh6 won. 26.Pxg7 Pxg4 27.f6
(Tfc1!) 27...e4 28.f7 28.Pf4 gxf4 29.Txf4 won nog. 28...Tah8 29.f8P+
Kc8 30.d7+ Kb7 31.d8P+ Ka8 en Zwart gaf het op.
Een klein onsterfelijkheidje waar hij recht op had, ontging Kieseritzky.
Wit aan zet
Kieseritzky - Dumoncheau, Parijs 1844
Wit won aardig met 1.Pb6+ axb6 2.Dxc6+ bxc6 3.La6 mat, maar dit heet
het Boden-mat, naar een latere partij van Boden, uit 1860. Deze partij
had Kieseritzky in zijn blad moeten zetten, niet die tegen Anderssen.
© Tim Krabbé, 2004
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site