De film The Luzhin Defence van Marleen Gorris vertelt het volgende
verhaal.
Luzhin, een volstrekt wereldvreemde en verstrooide
schaakgrootmeester, speelt in 1929 aan een Italiaans meer een toernooi
om het wereldkampioenschap. Een beeldschone jonge Russin, Natalia Katkova,
voelt zich tot hem aangetrokken. Hij wordt verliefd op haar en vraagt haar
ten huwelijk; zij ontmaagdt hem. Ook Luzhins vroegere schaakmentor en manager
Valentinov is aanwezig; hij werkt nu voor Turati, Luzhins grote rivaal,
en probeert met allerlei trucs Luzhin te benadelen. In het toernooi haalt
Luzhin, net als Turati, de finale waarin één partij over
het wereldkampioenschap zal beslissen. Deze partij wordt afgebroken in
ogenschijnlijk verloren stelling voor Luzhin, waarna Valentinov hem laat
ontvoeren. Tijdens die ontvoering ziet Luzhin in een flits hoe hij met
een schitterende torenzet kan winnen. Hij wordt in de natuur achtergelaten
en krijgt een zenuwinstorting. Na zijn redding komt hij terecht in een
kliniek waar wordt vastgesteld dat hij alleen kan genezen als hij het schaken
opgeeft. Hij gehoorzaamt, en het huwelijk met Natalia wordt vastgesteld.
Terwijl zij al voor het altaar wacht, wordt Luzhin opnieuw door Valentinov
ontvoerd, nu om onderweg naar de plechtigheid nog even die partij om het
wereldkampioenschap uit te spelen; Turati is er van overtuigd dat hij snel
zal winnen. Luzhin ontsnapt, en pleegt zelfmoord door uit het raam van
zijn hotelkamer te springen. Tussen zijn spullen wordt later een papiertje
gevonden met de winnende torenzet. Natalia vindt de nog steeds aanwezige
Turati bereid om háár de partij te laten uitspelen. Zij wint,
hij erkent zijn nederlaag.
Het boek The Defence van Vladimir Nabokov vertelt dit verhaal.
Luzhin, een enigszins wereldvreemde en verstrooide
schaakgrootmeester, verblijft in een Duits kuuroord waar hij zich voorbereidt
op het kandidatentoernooi om het wereldkampioenschap dat later in Berlijn
zal worden gespeeld. Een jonge, 'best aantrekkelijke maar saaie' Russin
voelt zich tot hem aangetrokken, en Luzhin tot haar; hij vraagt haar ten
huwelijk. Als later het toernooi in Berlijn (waar het meisje woont) wordt
gespeeld, zal de onderlinge partij tussen Luzhin en zijn grote rivaal Turati
beslissend zijn. Tijdens die partij krijgt Luzhin een zenuwinstorting en
nadat er in onduidelijke stelling is afgebroken, stort hij geheel in op
straat. Hij wordt naar een kliniek gebracht waar wordt vastgesteld dat
hij alleen kan genezen als hij het schaken opgeeft. Hij gehoorzaamt, en
het meisje (dat naamloos blijft) en hij trouwen. Er verstrijken enkele
schaakloze, maar ook verder ledige maanden. Schaken sijpelt toch door in
Luzhin's bestaan (rubrieken in kranten, een schaakscene in een film) en
de waanzin begint weer. Als Luzhins vroegere schaakmentor en manager Valentinov
hem vraagt om te figureren in een schaakscene in een film (Turati zal ook
meedoen) beseft Luzhin dat hij de schaakdemonen nooit zal kunnen verslaan,
en hij pleegt zelfmoord door uit het raam te springen.
De film ziet er schitterend uit en zou, ontdaan van verhalende elementen,
een sieraad zijn voor een historisch pluskanaal. Van de infantiele plot
vraag je je af waartegen die respectlozer is, het boek of het schaken.
Er is een beroerd soort lef nodig om van een roman die over de tragische
betovering van het schaken gaat, een feministisch pamflet te maken; de
man is te zwak, de vrouw moet het voor hem afmaken.
Er was een chess consultant, de Engelse grootmeester
Jon (John in de aftiteling) Speelman, maar die heeft niet kunnen voorkomen
dat van de vele gekke schakers die er zijn geweest, deze film-Luzhin wel
de allerkarikaturaalste is. En evenmin dat de grootmeesters elkaar rook
in het gezicht blazen, aankijken met blikken van: 'Dàt had je niet
gezien, vader', en dat ze op de klokken rammen als woedende postbeambten
die vandaag eens fijn alle fragiele stukken kapot gaan stempelen.
Speelman bedacht ook, op basis van een bestaande
studie, het partijslot.
 |
| Turati - Luzhin/Katkova |
Vreemd is dat Turati en Valentinov na het afbreken steeds aandringen op uitspelen, kennelijk omdat ze zeker zijn van de winst. In alle dagen die er tussen Luzhins hospitalisering en zijn huwelijk toch verstreken moeten zijn, hebben zij de wonderzet Th3 dus niet gezien. En die is weliswaar fraai, maar zou door iedere behoorlijke schaker die langer dan een kwartier naar die stelling kijkt, gevonden worden. En je mag toch ook aannemen dat een afgebroken stelling die over het wereldkampioenschap beslist, in kranten over de hele wereld heeft gestaan, en dat vele duizenden schaakliefhebbers er urenlang, dagenlang naar gekeken hebben. En niemand, niemand die het heeft gezien, en die even een telegrammetje heeft gestuurd. En als Natalia Th3 speelt, ziet ook Turati het nog steeds niet aankomen.
Maar ach, wat doet het er toe in een film waarin een man geacht wordt op weg naar zijn bruiloft even een partij om het wereldkampioenschap te kunnen uitspelen.
© Tim Krabbé, 2001
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site |