Er is een ontwikkeling in het schaken gaande die collega's al tot koppen
heeft gebracht als: 'Nadenken wordt verboden' en: 'Het schaken wordt afgeschaft.'
Ze reageerden op het plan van FIDE-voorzitter (lees, huiverend: -eigenaar)
Iljoemzhinov om in alle FIDE-evenementen de denktijd terug te brengen tot
één uur voor de eerste 40 zetten, en 20 minuten voor de rest
van de partij. De maximale lengte van een serieuze schaakpartij zou daarmee
dalen van 7 uur naar 2 uur en 40 minuten. (Zie het naschrift.) De bedoeling
is schaken aantrekkelijker te maken voor televisieprogramma's en dus sponsors.
Dat er dan nooit meer een diepe gedachte zal zijn of een behoorlijk eindspel
zal worden gespeeld, is bijzaak.
Over deze aanslag op het klassieke schaak heeft
de Oekraïense grootmeester Eingorn een paar interessante dingen gezegd.
Voor een professional als hijzelf ziet hij ook voordelen. 'Hoe hoger het
speeltempo, hoe meer toernooien je kan spelen, en hoe meer je kan verdienen.
De toeschouwers kunnen partijen van twee uur ook makkelijker volgen dan
partijen van vijf uur. Maar moeten we hen zo tegemoetkomen? Oppervlakkigheid
zou de boventoon voeren, diepte zou verdwijnen, intuïtie zou allesbepalend
zijn. Schaken zou geen intellectueel spel meer zijn, maar iets ter verstrooiing
- het zou van het theater verhuizen naar het stadion. De bedoeling is geld
aan te trekken; verkoopbare waar te scheppen - het spel zou dan ook 'marktschaak'
genoemd moeten gaan worden.'
Bij alle afkeer die ook ik voel, kan je je afvragen
wat schaken 'eigenlijk' is. Meer dan honderd jaar lang was een serieuze
schaakpartij een partij waarbij gemiddeld drie à vier minuten per
zet mocht worden nagedacht. We zijn door die traditie geneigd dat als het
Ware Schaak te zien, maar toen aan het eind van de 15e eeuw het schaakspel
haar moderne regels kreeg, was daarbij niets bepaald over denktijd. Hoe
lang men dacht zal een kwestie zijn geweest van gewoonten en omstandigheden,
en ook van techniek; speciale zandlopers en schaakklokken werden pas na
1850 gemaakt. Het principe schijnt eeuwenlang te zijn geweest dat er in
een serieuze partij naar behoeven mocht worden nagedacht. Pas toen er spelers
kwamen die soms uren over één zet deden (Louis Paulsen, een
rivaal van Morphy, was daar berucht om), werden er langzamerhand tijdlimieten
en -controles ingevoerd, maar je zou kunnen zeggen dat iedere tijdcontrole
een aantasting is van een oer-recht om onbeperkt over een schaakzet na
te denken. Correspondentieschakers, die dagen voor een zet hebben, beweren
dan ook graag dat hùn soort schaak het ware schaak is. 'Een paar
dagen maar?' zou je tegen kunnen werpen - er zijn stellingen die in nog
geen duizend jaar kunnen worden doorgrond; iedere beperking brengt oppervlakkigheid
met zich mee. Hoe te bepalen welke mate van oppervlakkigheid genoeg ruimte
voor diepzinnigheid laat? Drie minuten per zet? En de tijdnood dan, die
onverbrekelijk hoorde bij het klassieke toernooischaak, maar die vaak voor
gruwelijke oppervlakkigheden zorgde?
Ook in de snelle partijen van het markstschaak kunnen
geniale kunstwerken tot stand komen. Soltis nam zelfs zo'n partij op in
zijn lijst van 100 beste partijen van de eeuw; op de 80ste plaats. De winnaar
van die partij maakte destijds enkele interessante opmerkingen over zijn
kunstwerk, en over dat soort snelle schaak.
Ivanchuk - Joesoepov, Brussel 1991
Het was een beslissingspartij in de kwartfinale van de kandidatenmatches
om het wereldkampioenschap. De spelers moesten hun eerste 60 zetten doen
in 45 minuten, en hadden een kwartier voor de rest. Joesoepov had al eerder
belangrijke tiebreaks in rapidpartijen gewonnen, maar: 'Ik vind deze methode
om een match te beslissen niet juist. Het komt neer op dobbelen, maar misschien
had ik, juist omdat ik dat inzag, een klein voordeel op mijn tegenstander.
Ik verzoek de lezer daarom deze partij niet al te serieus te nemen, maar
hoop desondanks dat hij er plezier aan zal beleven.' Dat zit wel goed.
1.c4 e5 2.g3 d6 3.Lg2 g6 4.d4 Pd7 5.Pc3 Lg7 6.Pf3 Pgf6 7.O-O O-O
8.Dc2 Te8 9.Td1 c6 10.b3 De7 11.La3 e4 12.Pg5 e3 13.f4 Pf8 14.b4 Lf5 15.Db3
h6 16.Pf3 Pg4 17.b5 g5 Joesoepov: 'Bij dit speeltempo worden de plannen
in hoge mate door intuïtie bepaald, om meer tijd voor concrete zaken
over te houden.' 18.bxc6 bxc6 19.Pe5 gxf4 20.Pxc6 Dg5 'Bij weinig
bedenktijd is de aanval makkelijker te voeren dan de verdediging.' 21.Lxd6
Pg6 22.Pd5 Dh5 23.h4 Pxh4 'Nog een intuïtieve beslissing'. 24.gxh4
Dxh4 25.Pde7+ Na 25.Lxf4 zal Zwart remise moeten maken met Df2+ en
Dh4+ enz., maar na 25.Pce7+ Kh8 26.Pxf5 Dh2+ 27.Kf1 Le5! houdt Zwart prachtige
aanvalsmogelijkheden. 25...Kh8 26.Pxf5 Dh2+ 27.Kf1 Te6 Kenmerkend
is dat Joesoepov deze zet al gezien had toen hij over 23...Pxh4 nadacht,
maar dat hij pas nu de belangrijkste pointe ervan zag: een dame-offer.
Dat komt na: 28.Db7
28...Tg6 29.Dxa8+ Kh7 De Amerikaanse grootmeester Seirawan heeft
over deze stelling bekend dat hij in eerste instantie niet zag waarom Wit
hier niet gewoon 30.Pce7 kon spelen. Maar dan komt dat dame-offer: 30...Dh1+
31.Lxh1 Ph2+ 32.Ke1 Tg1 mat. Tegen deze dreiging kan Wit zich alleen verweren
door zelf de dame te geven, maar helpen doet dat niet.
30.Dg8+ Kxg8
31.Pce7+ Kh7 32.Pxg6 fxg6 33.Pxg7 Materieel staat Wit nog voor, maar
de zwarte stukken staan beslissend beter. 33...Pf2 Met de vernietigende
dreiging Ph3. 34.Lxf4 Dxf4 35.Pe6 Dh2 36.Tdb1 Ph3 37.Tb7+ Kg8 38.Tb8+
Dxb8 39.Lxh3 Dg3 Schitterend hoe die dame steeds weer terugkeert. Wit
gaf het op.
Je kunt zeggen dat deze fantastische partij waardevoller
zou zijn geweest als er langer over was nagedacht. Maar was hij dan ook
gespeeld?
Naschrift 27 januari: het tempo waarin de FIDE het klassieke
schaak vermoordt ligt zo hoog dat ik soms niet weet of de lopers nog schuin
zullen gaan als mijn stukje in de krant komt.
Op het FIDE-congres in Teheran (een land waar schakers
uit een van de lid-landen, Israel, geen toegang hebben) werd tot de volgende
tijdlimiet voor alle FIDE-evenementen besloten: per speler 40 zetten in
75 minuten, daarna de rest van de partij in 15 minuten, met voor alle zetten
per speler een toevoeging van 30 seconden. Een van de gevolgen daarvan
is dat alle oude schaakklokken vervangen zullen moeten worden door elektronische
klokken.
De tijdlimiet was: per speler 40 zetten in 120 minuten,
daarna 20 zetten in 60 minuten, en de rest in 30 minuten.
Een partij van 40 zetten kon maximaal 4 uur
duren, en kan nu maximaal 3 uur en 10 minuten duren.
Een partij van 60 zetten kon maximaal 6 uur duren,
en kan nu maximaal 4 uur duren.
Een partij van 100 zetten kon maximaal 7 uur duren,
en kan nu maximaal 4 uur en 40 minuten duren.
De Nederlandse en Duitse schaakbonden hebben ondertussen protest aangetekend tegen de onreglementaire manier waarop de FIDE deze ingrijpende beslissing heeft doorgedreven.
© Tim Krabbé, 2001
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site |