De eindspelstudie van het millennium is niet moeilijk aan te wijzen:
dat is de 'Dame g5 studie' van Mitrofanov. Over de kenmerkende zet ervan,
7.Dg5 (of 6.Dg5, dat is nog een heel verhaal) verscheen vorig jaar een
boekje 'Mitrofanov's Deflection' van Victor Charushin wiens beeldspraak,
die niet helemaal de mijne zou zijn, toch uitstekend weergeeft welke emoties
deze zet oproept.
'Hij woonde in de Kosmonautenstraat,' schrijft Charushin,
'en ik twijfel er niet aan dat hij uit een andere wereld kwam.' (...) 'Deze
studie schokte de planeet toen zij voor het eerst verscheen. (...) De eeuwenoude
geschiedenis en ontwikkeling van dit thema, 'weglokking van het schaakgevende
stuk', doet denken aan bergbeklimmers die de hoogste top van de aarde bestormen.
Schakers voerden nieuwe combinaties uit, componisten vervolmaakten hun
studies. Meer dan 100 lopers, paarden en torens werden geofferd. Maar niemand
wist de ultieme weglokking te verwezenlijken, met een dame-offer—velen
probeerden dit toppunt der schaakcreativiteit te bereiken, maar tevergeefs.
(...) De wereld wachtte op de komst van een nieuw genie. (...) 33 jaar
moest men wachten voor tenslotte de Verlosser verscheen. (...) Pillsbury
en Troitzky verkenden de toegangspaden, de Platovs bouwden het basiskamp.
(...) Mitrofanov spande zijn spieren, kreeg zelfvertrouwen. In minder dan
tien jaar van hard werk en doorzettingsvermogen bereikte hij zijn doel.
En in 1967 werd de
 Wit
speelt en wint
L. Mitrofanov 1e Prijs Rustaveli toernooi 1967 |
1.b6+ Zwart moet geen kans krijgen de pionnen op de damevleugel met Lc7+ vast te leggen. 1...Ka8 2.Te1 Nu het nog kan moet de onderste rij worden afgesloten, al kost het een toren. Na 2.g7 h1D 3.g8D+ Lb8 zijn de zwarte schaaks niet te stoppen. 2...Pxe1 3.g7 h1D (3...Pc4+ 4.Kb5 h1D 5.g8D+ Lb8 6.a7 Pa3+ (Dh2 7.Dxb8+ Dxb8 8.axb8D+ Dxb8 9.Kxc4 en wint) 7.Kc6 Dh2 8.axb8D+ Dxb8 9.b7+ Ka7 10.Dg1+ Ka6 11.Db6 mat) 4.g8D+ Lb8 5.a7 Pc6+ (Pc4+ 6.Ka6 en mat) 6.dxc6 Dxh5+ En dit is de stelling waar men eens rustig naar moet kijken. Na 7.Ka6 De2+ of 7.Kb4 Dh4+ blijft Zwart schaakgeven. Wat dan?
7.Dg5!!
Inderdaad, een zet van een andere wereld. Wit geeft zijn matdreiging op, laat zijn dame met schaak slaan op een ongedekt veld, blijft achter met een paar pionnen tegen dame, paard en loper—en wint. De pointe is geometrisch: na het gedwongen 7...Dxg5+ 8.Ka6 is de dame van de witte velden afgeleid, en het bord een rij te kort: Zwart zou nu Dg0+ moeten kunnen spelen. Maar er is geen nulde rij, en Wit dreigt b7 mat. 8...Lxa7 Of 8...Db5+ 9.Kxb5 Pc2 10.c7 en wint. 9.c7 Met slechts twee pionnen tegen de overmacht nog een stille zet. Door de dubbele dreiging c8D+ en b7 mat moet Zwart nu de dame teruggeven. 9...Da5+ 10.Kxa5 Kb7 11.bxa7 en Wit wint.
Mitrofanov, enkele maanden voor zijn overlijden. Foto: John Roycroft. |
Mitrofanov heeft vele tientallen prachtige studies gemaakt, vaak even romantisch als deze. Genna Sosonko herinnert zich hem van de Leningrader Schaakcklub in de jaren '60; een scharminkelig mannetje van hooguit één meter 55. Hij overleed in 1992 op 60-jarige leeftijd.
Maar er zijn twee schaduwen over het meesterwerk gevallen.
In de eerste plaats: is de buitenaardse zet nu 6.Dg5
of 7.Dg5? Dat is een artistieke gewetenskwestie. In 1970 publiceerde
de Rus Kuindzhi een akelige weerlegging. Na het begin 1.b6+ Kb8 2.Te1 gaat
hij verder met met 2...Pc4+, en Zwart maakt remise. Er kan volgen: 3.Kb5
Pxb6 4.Kxb6 (of 4.g7 Ka7 5.g8D Pd4+ 6.Ka5 Pc4+ 7.Ka4 Pb6+ met een wonderlijk
eeuwig schaak) 4...Pxe1 5.g7 h1D 6.g8D+ Lb8 7.Dg7 Dg1+ 8.Dxg1 La7+ enz.
Wat zou ik hebben gedaan als ik deze fraaie varianten
had gevonden? Geheim gehouden? Ik weet het niet. Kuindzhi had het volste
recht ze te publiceren, maar jammer was het natuurlijk wel. Wat er daarna
met de studie gebeurde is een beetje mysterieus. Er circuleert een gerepareerde
versie met Pf3 op g2 (dan zit dat eeuwig schaak er niet meer in), maar
in veel andere publicaties, inclusief een boekje van de brave Mitrofanov
zelf, is de hele tweede zet (2.Te1 Pxe1) eruitgeknipt. In de beginstelling
staat dan geen witte toren op het bord, het zwarte paard staat al op e1,
en de Everest-zet is 6.Dg5. Dat is zo veel minder mooi dan met het torenoffer
erbij, dat je je afvraagt wat er mis is met die reparatie met Pg2. Ik heb
niets kunnen ontdekken, in de literatuur noch op het bord.
 Wit
speelt en wint
P. Farago Revista Romana de Sah, 1936 |
Alles wat licht en elegant is bij Mitrofanov, is hier zwaar en log. Maar toch. Ik geef alleen de hoofdvariant; de volledige oplossing zou een hele rubriek vullen. 1.g7 Dh5+ Op 2.Ka6 volgt nu De2+; op Ka4 De8+ 2.Dg5!! Precies dezelfde zet; de Everest was al in 1936 beklommen, 31 jaar vóór Mitrofanov. De motivatie is dezelfde; de dame wordt van de witte velden afgeleid waardoor de witte koning aan het mat kan gaan meewerken. 2...Dxg5+ 3.Ka6 g1D 4.g8D+ Dxg8 5.b7+ Kb8 6.Le5 mat
'Anticipatie', noemt men dat; iemand anders heeft eenzelfde idee eerder gehad. Dat is in dit geval zelfs geen eufemisme voor plagiaat (ik ben er zeker van dat Mitrofanov zijn Dg5 zelf vond), maar het is wel opnieuw pech.
Desalniettemin: de Dg5-studie van Mitrofanov blijft glansrijk de studie van het millennium.
PS: Naar aanleiding van dit stukje werden er in Mitrofanov's studie nog een paar interessante technische ontdekkingen gedaan. Zie het uitgebreidere (Engelstalige) verhaal A genius' bad luck elders op mijn site.
© Tim Krabbé, 1999
Bovenkant pagina | Index
AD Magazine schaakrubrieken | Hoofdpagina
schaken | Hoofdpagina
algemene site