Nog één aflevering naar aanleiding van Jan Esser, de bijzondere kampioen van Nederland van 1913.
De lezer kan zich de vorige keer hebben afgevraagd waarom de amateur Esser, die toen nog geen kampioen was, in 1910 de eer te beurt viel om in Parijs een match te spelen (en te winnen) tegen de wereldtopspeler Janowski. Het antwoord ligt in de kunst. Esser was een groot verzamelaar, net als een andere bijzondere Nederlander, de in 1868 geboren Leonardus Salomonson - de match kwam tot stand via gemeenschappelijke vrienden in de kunstwereld. Onder de naam Nardus is deze Salomonson een voetnoot in de schaakgeschiedenis geworden, als de wat onnozele meacenas die zich door Janowski had laten wijsmaken dat die wereldkampioen kon worden, en die kansloze match na kansloze match voor hem financierde. Tot Janowski hem bij een analyse en public een idioot noemde om een zet die hij had voorgesteld.
Nardus was allesbehalve onnozel, maar een kleurrijk en veelzijdig avonturier. Voor zijn paleiselijke huis in Parijs stond een levensgroot beeld van hemzelf als schermer - niet ten onrechte, want hij had bij de Olympische Spelen van 1912 in Stockholm brons gewonnen als lid van de Nederlandse schermploeg. Maar vooral zat hij in de kunst, als handelaar en verzamelaar (hij had Rembrandts, Rubensen en Halsen aan de muur), als schilder, en volgens sommigen ook als vervalser. Esser vertelt het verhaal dat Nardus valse Jan Steens had gemaakt of laten maken, waarop hij over de valse signatuur heen een andere handtekening had gezet. Die stuurde hij dan naar Amerika, waar hij de douane anoniem tipte dat er een lading echte Jan Steens aankwam, met valse handtekeningen om de invoerrechten te omzeilen. Er werd beslag gelegd, de kranten schreven over de onderschepte schilderijensmokkel, er werd een boete betaald, en vervolgens kwamen alle verzamelaars en handelaars af op de valse Steens die van de wakkere douane een echtheidsverklaring hadden gekregen.
Er was in de schaakwereld nooit erg veel bekend over Nardus; zelfs die bronzen medaille kwam ik bij toeval tegen. Voornaam, echte naam, geboorte- en sterfjaar, en zelfs nationaliteit werden vaak verkeerd vermeld. Maar een Tunesische tekst, uitgegeven bij een expositie van Nardus' werk in Carthago in 1997, opgedoken door Hans Ree, voegt daar het een en ander aan toe.
Na een studie aan de Kunstacademie in Amsterdam en een mislukt avontuur als goudzoeker in Argentinië ging Nardus in Amerika en later in Parijs in de kunsthandel, waar hij steenrijk werd en als 'de man van vijftig miljoen' in een enorme auto rondreed. Hij reisde veel, vooral in Noord Afrika en Zuid Europa, woonde enige tijd in Blaricum, tot hij in 1921 een roze paleis in de buurt van Tunis liet bouwen. Daar heeft hij, ook na het verlies van zijn fortuin in de oorlog, gewoond tot hij in 1955 op 87-jarige leeftijd stierf.
Er zijn wat partijen en partijfragmenten van Nardus bewaard gebleven, zelfs een winstpartij tegen Marshall, maar die liet zich in gewonnen stand mat in één zetten. Toonbaar is alleen dit.
Zwart aan zet
Janowski - Nardus, Biarritz 1912
'De bekende schaakmaeceen besliste het spel op de volgende elegante wijze,' aldus het Tijdschrift van de Nederlandse Schaakbond. 1...Dxf1+ 2.Kxf1 Pd2+ 3.Kg1 Te1+ 4.Kh2 Pf1+ 5.Kg1 Pe3+ 6.Kh2 Pxf5 en Zwart gaf het op.
Je denkt hierbij wèl aan Prins Dadian van Mingrelië, een andere rijke schaakliefhebber. Die betaalde grote schakers om mooi van ze te mogen winnen en de partij dan te mogen publiceren. Misschien deed Janowski dat hier ongevraagd - dat zou slimmer zijn geweest dan 'Idioot!' roepen.
© Tim Krabbé, 2006
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina
Hoofdpagina schaken
Hoofdpagina algemene site