DE PARTIJ VAN DE OPERA

Een recente rechtzaak in Australië vormt een wrange voetnoot bij wat wel de 'beroemdste schaakpartij ooit gespeeld' wordt genoemd, Morphy's 'Opera-partij' uit 1858 in Parijs.
    Een Australische miljardair, Gutnick, was er op de website van Dow Jones van beschuldigd zaken te hebben gedaan met een veroordeelde witwasser. Toen Gutnick een aanklacht indiende, wilde Dow Jones de zaak voor de eigen, Amerikaanse rechter brengen. Gutnick beriep zich echter met succes op een Engelse zaak uit 1849, Duke Brunswick vs. Harman, om te stellen dat iets opnieuw gepubliceerd wordt op de plaats en de tijd waar het gedownload wordt.
    In Londen had die hertog destijds bij de archiefdienst van een kleine krant, de Weekly Dispatch, een zeventien jaar oud nummer laten kopen waarin een stuk over hem had gestaan dat hij lasterlijk vond. Toen hij de Dispatch daarmee een proces wilde aandoen, stelde die dat laster na één jaar verjaarde. De rechter verklaarde de aanklacht toch ontvankelijk, omdat de aanschaf van een oud nummer gezien zou moeten worden als nieuwe publicatie van de inhoud. Het kwam de Dispatch op een schadevergoeding van 500 pond te staan, een fortuin.
    Die hertog was onze schaakhertog, Karl II von Braunschweig, een nazaat van de schrijver van het eerste Duitstalige schaakboek uit 1616. Karl II werd in 1830, hij was toen 26, na een korte regeerperiode wegens zijn 'ongelukkige stijl van regeren en neo-absolutistische regime' uit Braunschweig verjaagd en door zijn jongere broer opgevolgd. De rest van zijn leven als banneling heeft hij vergeefs die afzetting aangevochten. Schaken was zijn grote passie, en toen hij in 1858 Parijs woonde en Morphy daar op bezoek was, wilde hij natuurlijk het jonge Amerikaanse schaakwonder ontmoeten. Hij dineerde met hem, en nodigde hem uit in zijn loge in de Italiaanse Opera, 'die zo dicht op het toneel stond dat men de prima donna zonder moeite had kunnen kussen', zoals een Morphy-biograaf schreef. Morphy hield erg van opera, en al wist hij wat hem in die loge wachtte (de hertog had daar een schaakbord), hij was te beleefd om de uitnodiging te weigeren. Hij moest ook nog met zijn rug naar het toneel zitten, terwijl de hertog en een bevriende graaf over hun zetten overlegden. Zo'n verloren avond had Morphy al eens beleefd en op 2 november, bij een opvoering van de Barbier van Sevilla moest hij er weer aan geloven. Hij moet zijn beroemde partij met grote tegenzin hebben gespeeld.

Morphy - Hertog von Braunschweig & Graaf Isouard, Parijs 1858
1.e4 e5 2.Pf3 d6 3.d4 Lg4 Een zwakke zet. 4.dxe5 Lxf3 5.Dxf3 dxe5 6.Lc4 Pf6 7.Db3 De7 8.Pc3 Winnend is ook 8.Lxf7+ Dxf7 9.Dxb7 maar, heeft Lasker gezegd, 'zo zou een slager het doen, niet een kunstenaar.' 8...c6 9.Lg5 b5 10.Pxb5 cxb5 11.Lxb5+ Pbd7 12.0-0-0 Td8 (zie diagram) 13.Txd7 Txd7 14.Td1 De6 15.Lxd7+ Pxd7 16.Db8+ Pxb8 17.Td8 mat. Laten we voor Morphy hopen dat hij zijn stoel toen mocht omdraaien. Zwarts zwakke spel moet de schuld zijn geweest van de graaf; de hertog heeft tegen een paar kampioenen van die tijd, Harrwitz en Kolisch, redelijke resultaten gehaald.

Hoe bekend de opera-partij ook is, ook nu geven zwartspelers hun tegenstanders soms nog deze kans Morphys te zijn. Rak - Dziergas, Polen 1994, was zelfs een volledige kopie, tot Zwart na 16.Db8+ opgaf. In Yerhoff - Johnson, 1957, probeerde Zwart nog 14...Db4, maar 15.Lxf6 gxf6 16.Lxd7+ was kansloos, net als 14...Kd8 in Rodriguez - Antonio, Abierto Open 1994: 15.Lxd7 en Zwart werd kaalgeplukt.

Het wrange van deze partij is dat Morphy, die het schaken vervloekte, tevergeefs iets heeft willen betekenen als jurist, terwijl zijn beroemdste slachtoffer, een schaakverslaafde, tot op heden in de jurisprudentie voortleeft. Want 'Brunswick vs. Harman' is zelfs een bedreiging van de vrijheid van meningsuiting op internet, zeker in het Commonwealth - als laster niet verjaart, zullen beheerders van online archieven zich wel driemaal bedenken of ze het permanente risico willen lopen een proces aan hun broek te krijgen.

© Tim Krabbé, 2003

Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina | Hoofdpagina schaken | Hoofdpagina algemene site