Een lezer, Jan Hondebrink, stuurde mij een partijtje dat met een 'grappig pat' was geëindigd.
Het gebeurde bij denkloos schaak, zoals je de populaire éénminuten-vluggertjes op internet zou kunnen noemen. Hij speelde 56...Lf8, en Wit deed de enige zet die niet wint, 57.Kxf8 pat.
Zou zoiets ooit in een echte partij zijn voorgekomen? vroeg ik mij af. In ieder geval wèl in een vreemde plagiaat- en mystificatie-geschiedenis.
Deze stelling stond in 1925 in een Duits schaaktijdschrift als een partij Pape - Roth, 1924. Wit zou remise hebben gemaakt met het fraaie: 1.d6 exd6 2.Kd3 Lxg3 3.a5 d5 4.a6 Lb8 5.a7 Lxa7 pat. Veel later deed die stelling opnieuw de ronde, nu als Pape - Roth, Duitsland 1972. Ondertussen was echter al ontdekt dat het geen partij was, maar een eindspelstudie van G. Bernhardt uit 1923. Een mystificatie dus, maar het is wel gek dat die studie na Bernhardt en Pape - Roth wéér, en door maar liefst drie componisten, als eigen werk gepubliceerd is: Anderson in 1934, Shablinsky in 1984 (beiden gespiegeld) en in 1991 nog eens door Kekely. Plagiaat of onbewuste navolging?
Dit pat-effect was al bekend uit een studie van Troitzky uit 1898, en is vaak gebruikt in mooie studies.
Wit speelt en maakt remise
Runquist, 1926
1.Ta6! g2 2.Tg6 d2 3.Txg2 d1D+ 4.Tc2+ Kb1 pat; verrassend met zoveel wit materiaal.
Na 1... d2 ontstaan dezelfde motieven: 2.Tc6+ Kb1 3.Tc2 g2 (3...d1D pat) 4.Tb2+ Kc1
(Kxa1 5.Tb1+ en pat) 5.Ka2 d1D 6.Pb3+ Dxb3+ 7.Kxb3 g1D 8.Tb1+ Kxb1 pat.
Wit speelt en maakt remise
Kubbel, 1926
1.Ke3! Kxh2 2.Kf2! Kxh1 Anders is Pg3 een eeuwige blokkade. 3.Kg3 en nu òf een loperzet waarna beide pionnen verloren gaan, òf 3...Kg1 pat.
Het mooist is het wanneer de pat-constellatie nog moet ontstaan.
Wit speelt en maakt remise
Wotawa, 1952
1.Lb5! axb5 2.Pc4! En niet meteen 2.Ta7+ Kb1 3.Pc4 wegens b4+ en Zwart wint. 2...bxc4 (2...f1D 3.Ta7+ Kb1 4.Pd2+ Kc1 5.Ta1 mat) 3.Ta7+ Kb1 4.Tb7+ Kc1 5.Tf7! Lxf7 en na het offeren van zijn gehele bezit staat Wit pat.
Maar op dat ene internet-vluggertje na is dit pat nooit in een partij voorgekomen.