KINDERPROMOTIE

In mijn koninginne-stukje van vorige week kwam ik niet toe aan het 'damehalen'. Toen mijn zoon vijf was en ik hem net de zetten had geleerd, wees hij me op één aspect daarvan waar ik nooit eerder aan had gedacht. In een partijtje liet ik hem tot zijn grote plezier een dame halen, en omdat hij zijn oorspronkelijke dame nog had, zetten we een al geslagen toren op de kop op het promotieveld. Toen ik later die nieuwe dame sloeg liet hem dat betrekkelijk koud, maar hij eiste wèl dat die toren omgekeerd naast het bord kwam te staan - een dame was een dame.
    Aan het echte torenhalen zijn oude en nieuwe problemen verbonden die samenkomen in een geval dat een lezer mij stuurde.

Zwart aan zet
noel - _next, Internet 2001
Een stelling uit een cyber-partijtje op de FIDE game zone, met de artiestennamen vandien. _next had genoeg tijd om te zien dat hij niet c1D moest spelen, maar 1...c1T! en mat op de volgende zet. Het is op internet echter niet eenvoudig om iets anders te halen dan een dame - de meeste servers bieden de mogelijkheid om damehalen automatisch te maken, en dat doet iedereen, want aan het eind van een partij kan een seconde tijdsbesparing het verschil tussen leven en dood betekenen. Die enkele keer dat je iets anders wilt halen, moet je dat dan wel speciaal aanklikken of intikken. _next had geen automatisch damehalen ingesteld, en toen hij c2-c1 speelde kreeg hij een venster waarop hij uit de vier stukken mocht kiezen. Zorgvuldig klikte hij de toren aan - maar tot zijn ontzetting verscheen er toch een dame op c1, en was het pat.
    Deze ramp lijkt in een gewone partij niet mogelijk. Maar als Zwart in zo'n partij c2-c1 speelt, en hij raakt per ongeluk tussen zijn geslagen stukken zijn dame aan, moet hij die dan op het bord zetten? Geldt de regel 'aanraken is zetten' ook voor stukken naast het bord? Daar zeggen de FIDE-spelregels niets over. Misschien mag Zwart die dame vastpakken, 'dame' zeggen, en zelfs c1 ermee aanraken, om toch nog te kunnen roepen: 'O nee, toren,' en alsnog een toren op c1 te zetten. (Maar als die toren eerder in de partij een tweede dame was geweest, zou de tegenstander dan mogen eisen dat het nieuwe stuk op c1, volgens de logica van mijn zoon, nu óók een dame was?)

Of een pion nu een dame wordt of iets anders, het is altijd een promotie - maar laat het maar aan een geniale problemist over om te tonen dat zelfs damehalen een degradatie kan zijn.

Mat in 5
Th. Siers, 1959
Op het eerste gezicht denk je dat het in minder dan vijf zetten moet kunnen. 1.Pxa3++ Ka1 2.Db1+ axb1D 3.Pc2 mat lijkt afdoende, maar Zwart speelt 2...axb1P met schaak, en er is geen mat. Ook andere aftrekjes van het paard falen op Ka1, en dat lastige b1P+. Wit gaat nu iets geniaals doen. 1.Df2 Dreigt De1 mat. Gewone verdedigingen falen nu; bijvoorbeeld 1...Da5+ 2.Txa5 Lb4+ 3.Pxb4 Ka1 4.Pc2+ Kb1 5.De1 mat, of 1...a1P 2.De1+ Ka2 3.Pb4+ Kb3 4.Dd1+ Pc2 5.Dxc2 mat. Maar na 1...a1D staat d1 gedekt, waardoor het mat met 2.De1+ enz. er niet meer inzit. 2.Df5 Nu veld a1 geblokkeerd is dreigt er Pb4+ en mat; Zwart moet a1 ontruimen. 2...Da2 Daarmee is de beginstelling weer ontstaan, behalve dat op a2 geen pion staat, maar een dame. Daardoor gaat nu het oorspronkelijke 3.Pxa3++ Ka1 4.Db1+ Dxb1 5.Pc2 mat. Pion a2 heeft het omgekeerde gedaan van promoveren: hij degradeerde tot dame; een stuk dat niet als redding in een paard kan veranderen.

© Tim Krabbé, 2002

Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina | Hoofdpagina schaken | Hoofdpagina algemene site