PS 1 december 2001: Zie echter notitie 151 in mijn 'Open Chess Diary'.
 |
| Wit speelt en wint
Barbier en Saavedra, 1895 |
In het diagram wint Wit met: 1.c7 Td6+ 2.Kb5 Td5+ 3.Kb4 Td4+ 4.Kb3 Td3+ 5.Kc2 Td4(!) 6.c8T! (6.c8D Tc4+ 7.Dxc4 pat) 6...Ta4 7.Kb3 met mat of torenwinst.
De achtergrond van deze beroemde stelling was lang onduidelijk, tot de Nederlandse studiecomponist John Selman die in 1940 in zijn stuk 'Wie was Saavedra?' reconstrueerde. Het bleek een variatie te zijn op een partijstand, bedacht door de schaakrubricist van de Weekly Citizen in Glasgow, Barbier. Die dacht dat het remise was door 5...Td4, maar een lezer, de Spaanse priester Fernando Saavedra, liet op de Glasgow Chess Club aan Barbier en anderen de winnende torenpromotie zien. Selman: 'De verbazing van de aanwezigen veranderde in enthousiaste bewondering toen Saavedra zijn vondst voor de eerste maal demonstreerde!'
Saavedra, een matig schaker, werd door Selmans stuk een mythische figuur die door het vinden van één enkele zet, 6.c8T, onsterfelijk was geworden.
Onlangs echter stuurde de Ierse schaakhistoricus David McAlister mij een mail die deze mythe in een geheel ander licht stelt. Bij zijn naspeuringen naar James Alexander Porterfield Rynd (1847 - 1917), de eerste schaakkampioen van Ierland, was hij namelijk op een rubriek gestuit die Rynd op 25 mei 1895 in de Dublin Saturday Herald had geschreven. Onder de titel 'Clontarf vooraan', (Clontarf was een Dublinse schaakclub) ging hij in op het eindspel dat Barbier de week daarvoor in zijn Glasgowse krant had gezet. 'Terecht geeft Barbier aan,' schreef Rynd, 'dat het beslissende inzicht afkomstig was van de Reverend F. Saavedra, die vroeger lid was van de Clontarf Club, (...) en die nu een gewaardeerd lid is van de Glasgow Club. Daar alle pointes van dit leerzame eindspel zich drie of vier jaar geleden hebben voorgedaan in een partij op de Clontarf Club, in een simultaanvoorstelling die daar door uw medewerker werd gegeven, kan een zeker belang aan de Clontarf stelling en de slotzetten nauwelijks worden ontzegd.' Rynd geeft dan het volgende diagram.
 |
| Wit aan zet
Porterfield Rynd (simultaan) - Luitenant-Kolonel Lynam Dublin, 1891 of 1892 |
25 mei was ook de dag waarop Barbier, in Glasgow, de torenpromotie onthulde. De gedachte aan een mystificatie is onvermijdelijk. Maar Porterfield Rynd was een vooraanstaand jurist die zich alleen al daarom geen verzinsels in de krant kon veroorloven, en al helemaal niet met een bestaande kolonel als slachtoffer, en met de beschuldiging van plagiaat aan een priester.
Dat Saavedra ook in Dublin gewerkt had, was al door Selman bekend. Maar hij was er dus óók lid geweest van de club waar de wonderzet gespeeld was. Dat hij dan niet van die zet zou hebben geweten, maar hem later wèl zelf zou hebben gevonden, is wel heel onwaarschijnlijk. Saavedra moet, toen hij in Glasgow de Clontarf-stelling (gespiegeld) in de krant zag, meteen naar de schaakclub zijn gerend om dat te vertellen - als coincidentie, en niet als eigen vondst. Dat detail is in de opwinding verloren gegaan.
Er was tot op heden geen partij bekend waarin de Saavedra-zet was voorgekomen - nu er dan toch een gevonden is, blijkt het de partij te zijn waarin die zet werd uitgevonden.
Porterfield Rynd werd in 1865 als 18-jarige kampioen van Ierland, en pas in 1913 definitief onttroond. In 1885 instigeerde hij de oprichting van de eerste Ierse schaakbond. Hij won een match tegen Burn en speelde er een gelijk tegen Mason, maar hij bleef altijd amateur. Hij speelde piano, tenniste, roeide, zwom en biljartte - en was de ontdekker van een van de beroemdste zetten in het schaken.
Wat Saavedra betreft: zijn mythe is alleen maar mooier geworden. Hij werd onsterfelijk door een zet waar hij alleen maar van gehoord had.
© Tim Krabbé, 2001
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site