De eerste wereldkampioen was Wilhelm Steinitz (Praag 1836 - New York
1900). Meestal wordt zijn regeerperiode geacht te zijn begonnen in 1886,
toen hij in Londen een match tegen Zukertort won. Het is daarom wel aardig
om in een lang interview dat hij in 1896 aan het Nederlandse Tijdschrift
gaf, te lezen dat hij zelf vond dat hij al vanaf 1866 wereldkampioen
was, nadat hij Anderssen in een match had verslagen.
'Anderssen was op dat ogenblik sterker dan
ik,' zegt Steinitz, maar hij had gewonnen, en zo was hij al 20 jaar
wereldkampioen vóór hij het volgens de huidige inzichten,
op zijn 50ste, werd. Een grote rol speelde daarbij dat Morphy in 1884 overleden
was; dat maakte de weg vrij voor een algemene erkenning van een nieuwe
wereldkampioen.
Steinitz heeft Morphy éénmaal ontmoet,
een jaar voor diens dood, in New Orleans. Morphy had in de ontmoeting toegestemd
op voorwaarde dat er niet over schaken zou worden gesproken. Steinitz:
'Hij was toen reeds lang in een toestand, waarin ik slechts het diepste
medelijden met hem kon hebben. Het blijft toch altijd een treurig gezicht
een man, in de kracht van zijn leven, die eens als een schitterende ster
aan de schaakhemel verscheen, nu zo totaal gebroken voor zich te zien.
Men heeft vaak de dwaasheid gehad Morphy met mij te vergelijken. Maar hoe
is dat nu mogelijk? Morphy treedt één jaar op en overwint
alles wat hem tegemoet waagt te treden en gaat bewierookt naar zijn vaderland
terug, waarna hij niets meer van zich laat horen.'
Opmerkelijk is dat Steinitz desondanks Anderssen
genialer noemt; Morphy is te veel opgehemeld omdat hij zo jong, sympatiek
en beleefd was, en hij speelde de openingen slecht.
Dat grote interview (16 dichtbedrukte bladzijden)
werd gemaakt door een jonge schaker, J. Moquette, ter gelegenheid van een
simultaantoernee die Steinitz door Nederland maakte. 'Stel u, waarde lezer,
een klein mannetje voor, die geleund op een stok, vriendelijk lachend op
mij toekomt en niets wil weten van het verzoek om toch te blijven zitten
en zijn gemak te houden, hoewel hij een reis van 8 uur achter de rug heeft.
Ieder die hem heeft gezien zal moeten toestemmen dat Steinitz met zijn
prettige lach en zijn geestig glinsterende bruine ogen terstond een indruk
maakt die ieder voor hem inneemt.'
Steinitz maakt inderdaad een sympatieke indruk,
ook op de lezer van 104 jaar later, en hij bederft dat niet eens met zijn
verhalen over alle ellende die hem in zijn leven getroffen heeft. 'Allerlei
rampen overvielen mij, maar als ik u dat alles wilde vertellen zou ik om
vier uur nog niet uitgepraat zijn.' Hij heeft reumatiek aan beide benen,
zijn rechterknie is kapot getrapt door een paard, een zonnesteek doodde
hem eens bijna en bracht hem aan de rand van de waanzin, zijn vrouw, dochter
en broer stierven, er werd een moordaanslag op hem gepleegd, twee beroerten
verlamden hem half, hij raakte schaakrubrieken kwijt en werd bedrogen door
uitgevers.
Steinitz is er trots op beroepsspeler te zijn, maar
toch: 'Stel u eens voor, dat ik niets voor schaken voelde; dat het enig
doel waarom ik speelde geld was, dan was ik toch een der beklagenswaardigste
mensen die er bestaan. Het schaakspel is zo ver boven elk ander spel verheven
dat ik er geen enkel mee durf te vergelijken. Het bezielt zo, dat ik niet
geloof dat enig goed speler onder het spel een kwade gedachte kan koesteren.
Niemand zal kunnen beweren dat het de harstochten opwekt omdat het spel
te rein, te edel is. Wilt u mij beschouwen als beroepsspeler, goed, ga
uw gang, maar vergeet niet dat ik bovenal een kunstenaar ben, die de kunst
die hij beoefent, zijn gehele leven door, zoveel mogelijk populair heeft
trachten te maken. Het woord beroepsschaker staat bij velen in een ongunstige
reuk, maar waarom? De amateurs nemen toch ook op de grote wedstrijden heel
kalm de geldprijzen aan en wie heeft er verder mee te maken of ik brood
of koek voor dat geld wil kopen. Anderssen had een heel ander oordeel over
de beroepsschakers dan de meeste anderen. Toen ik hem eens vroeg wat hij
over dergelijke spelers dacht, was zijn antwoord: "Beroepsschakers zijn
de hoogste uiting der kunst."'
De seances, in Hilversum, Rotterdam, Haarlem, Den
Haag en Leiden, werden niet al te druk bezocht, en uit Moquette's verslag
blijkt ook dat Steinitz nogal traag speelde - de simultaan in Rotterdam,
met 25 tegenstanders, duurde van half 9 's avonds tot 3 uur 's nachts.
In Haarlem en Leiden werden daarom de partijen rond middernacht gearbitreerd.
''t Is een hoogst eigenaardig gezicht die invalide
te zien voortstrompelen van bord tot bord. Leunend op zijn linker elleboog
ziet hij de positie nauwkeurig aan en doet daarna zijn zet. Dan ziet hij
zijn tegenstander even aan, alsof hij op diens zet wil wachten. De meesten
geven hem een teken dat hij door kan gaan, sommigen laten zich verleiden
en worden het slachtoffer van hun overijling. Is de positie zeer interessant
of de tegenpartij zeer sterk dan duurt Steinitz' tegenzet langer. Zo nu
en dan gaat hij even op een stoel zitten om spuitwater en citroen te drinken
en een nieuwe sigaar aan te steken, maar nooit langer dan een minuut. Het
is volstrekt geen kwelling voor een der tegenstanders zijn partij te moeten
opgeven, want een vriendelijke lach en en kalmerenend 'ah' stelt een ieder
op zijn gemak.'
Steinitz
- Enschede, simultaan Haarlem, 1896
1.e4 e6 2.d4 d5 3.Pc3 Pf6 4.e5 Pfd7 (zie diagram)
5.Pb1 Typisch Steinitz - vaak trok hij zijn stukken terug op
de eerste rij. 5...c5 6.c3 Pc6 7.Pf3 Le7 8.g3 O-O 9.Lg2 cxd4 10.cxd4
f6 11.exf6 Pxf6 12.O-O Ld7 13.Pc3 Tc8 14.Le3 Le8 15.Tc1 Lh5 16.Db3 Lxf3
17.Lxf3 Pa5 18.Db5 a6 19.De2 Pe8 20.Lf4 Tc6 21.Lg4 Tf6 22.Lg5 Tg6 23.Lxe7
Dxe7 24.Pxd5 en Zwart gaf het op.
© Tim Krabbé, 2000
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina | Hoofdpagina
schaken | Hoofdpagina
algemene site |