Soms denk ik dat ik de betovering nog voel van mijn eerste stikmat.
Dat moet in 
Euwe's
Handleiding
voor het Schaakspel zijn geweest - helaas heb ik dat boek niet meer,
maar ik neem aan dat Euwe een zo eenvoudig mogelijk voorbeeld nam; zoiets
als dit (zie diagram).
De opgave luidt: Wit speelt en geeft mat in 5.
Alleen een absolute beginner zou hier moeite mee kunnen hebben. 1.De6+
Kh8 2.Pf7+ Kg8 3.Ph6++ Kh8 4.Dg8+! De kernzet die al miljoenen beginners
tot verrukking heeft gebracht 4...Txg8 5.Pf7 mat
Nu zou ik zo iets eenvoudigs hier niet durven vertonen
als er niet iets bijzonders mee was. Om te beginnen gold deze stelling
lang als het oudste stikmat - hij komt voor in een boek van Lucena uit
1497. Het was, naar de gewoonte van die tijd, een voorwaardelijk
probleem - daarbij moest je met bepaalde stukken; op bepaalde velden; in
bepaalde aantallen zetten mat geven, en meer van dien aard. Hier waren
de zwarte stukken 'fidato', letterlijk: betrouwbaar, wat inhield dat ze
gedurende de oplossing niet geslagen mochten worden. En dat was nu juist
de grap, want zulke stellingen werden bedacht om er in de kroeg op te gokken.
En wie dan als oplossing gaf: 1.De6+ Kh8 2.Pf7+ Kg8 3.Pd8+ Kh8 4.De8+ was
er ingelopen, want Zwart deed Df8, en omdat die dame niet geslagen mocht
worden was er geen mat op de vijfde zet. Iedereen was toen nog een
absolute beginner - degeen die de weddenschap voorstelde kon er rustig
van uit gaan dat de wedder het prachtige dame-offer op g8 niet zou zien,
en hooguit die foute oplossing zou geven.
 |
| Wit geeft mat in 8
O. Dehler, 1927 |
1.Pxe5+! En niet 1.Pxd6+. 1...Kh8 2.Pf7+ Kg8 3.Pd8+ De afsluitzet van Lucena is hier nodig, want 3.Ph6++ Kh8 4.Dg8+ gaat natuurlijk niet omdat f7 gedekt blijft staan. 3...Kh8 4.Te8+! Daarom moest op de eerste zet de e-lijn geopend worden. 4...Txe8 en nu de toren zijn dame in de weg staat: 5.Pf7+ Kg8 6.Ph6++ Kh8 7.Dg8+ Txg8 8.Pf7 mat
Onlangs
wees de Russische grootmeester Averbach er in het Nederlandse eindspelblad
EBUR op dat er een veel ouder stikmat is dan dat van Lucena (zie diagram).
De opgave luidt: Zwart aan zet dwingt zelfmat af.
Een diagram om je even de ogen bij uit te wrijven. Het is afkomstig uit een Engels manuscript uit 1273. De oude regels golden toen nog; koningen, torens en paarden bewogen zich zoals nu, maar de dame was nog de Arabische fers; een éénveldige loper, en de loper een alfil; een stuk dat steeds twee velden schuin gaat of springt.
In zijn voorwoord dringt de anonieme auteur er op aan de inhoud niet al te bekend te maken, en om hem toestemming te vragen wanneer men het boek wil uitlenen. Averbach veronderstelt dat hij de problemen en de oplossingen niet aan ieders neus wilde hangen, om verder te kunnen wedden met onnozele halzen die de oplossingen niet kenden.
Ik weet niet of ik in zo'n 13e eeuwse kroeg zou hebben durven roepen dat ik dat zelfmatje wel even zou laten zien - al had ik dat boek in m'n jaszak. 1...Tb1+ 2.Ka2 Fc4 3.Ka3 Tb2 4.Ka4 Kb1 5.Ka3 Ka1 6.Ka4 Fd3 7.Ka3 Fc2 8.Ka4 Fb1 9.Ka3 Fc2 10.Ka4 Fc1 11.Ka3 Fd4 12.Ka4 Fe3 13.Ka3 Fe4 14.Ka4 Ff3 15.Ka3 Ad6 16.Ka4 Ae6 17.Ka3 Ta2+ 18.Kb3 Tb6+ 19.Kc3 Fb2+ 20.Kd3 Tb3+ 21.Pxb3 mat.
Behalve het oudste stikmat is dit mogelijk ook het oudste zelfmat.
© Tim Krabbé, 2000
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site |