HET HARMONISCH ROMANTISCHE

Jan Timman, die vorige week vijftig werd, maakt ook prachtige eindspelstudies. Benkö, een voormalig wereldkampioenskandidaat, zei eens tegen hem dat hij van alle grootmeesters die ook studies componeerden, op de derde plaats kwam. Na Réti - en 'met een zelfverzekerd, sarcastisch lachje voegde hij eraan toe dat hij zelf natuurlijk de beste was,' schrijft Timman in zijn boek 'Schaakwerk II', eraan toevoegend: 'Ik heb een zwak voor mensen met een schromelijk gebrek aan bescheidenheid.'
    Van die drie componeert Timman zeker het meest meeslepend - zijn studies zijn, net als zijn beste partijen, romantische en harmonische kunstwerken. Soms haalt hij zijn inspiratie uit eigen partijen - vaker uit verliespartijen dan uit winstpartijen. Het ligt voor de hand om te denken dat zo'n studie, waarin alles loopt zoals je wilt, wraak is op de werkelijkheid waarin dat niet gebeurde, maar het ligt dieper. 'Het verweven van praktijk en compositie,' schrijft Timman, 'is te vergelijken met de verfilming van een roman: twee cultuurvormen worden met elkaar verbonden.' Een onthullende vergelijking, want kennelijk ziet hij de partij als een kunstwerk, terwijl die toch de werkelijkheid van de schaker is. Maar de werkelijkheid is een slecht verhalenverteller, die nog een schrijver nodig heeft, precies zoals de schaakwerkelijkheid een studiecomponist nodig heeft.

Wit speelt en wint
Jan Timman, 1994
Opgedragen aan Misja Tal
De zwarte vrijpionnen lijken voldoende voor remise. 1.Ke2 Tb1! Na c2 2.Kxd2 Tb1 3.Kxc2 Txa1 4.Ta8 wint Wit makkelijk. 2.Txb1 c2 Wat nu? Kon de witte toren maar met een schaakje vluchten, dan was Kxd2 mogelijk - een wending waar Timman ooit in een partij bijna het slachtoffer werd. 3.Txg6 Dreigt Pf4 mat, en op Kxg6 komt dat schaakje: 4.Tb6+, gevolgd door Kxd2. 3...fxg6 Na 4.g4+ krijgt Wit zijn schaakje, maar dan kost het te veel: Kxh4 5.g3+ Kxg3 6.Tg1+ Lxg1 7.Kxd2 Le3+ 8.Kxc2 fxg4 9.Pg1 Kf2 10.d6 Kxg1 11.d7 Lg5 12.a6 g3 met remise. Daarom: 4.Pf4+ Kg4 Wit lijkt uitgepraat, maar nu komt de mooiste zet van de studie. 5.Ph5! Dreigt behalve Pf6 mat ook Tb4+. 5...Kxh5 Na 5...Ld4 6.Pf6+ Lxf6 gaat 7.Tb4+ tegen billijke prijs, en 5...f4 6.Pf6+ Kf5 7.g4+ Ke5 8.Pd7+ Kd6 9.Tb6+ Lxb6 10.Kxd2 Lxa5+ 11.Kxc2 Kxd7 12.Kd3 is een technische winst. 6.g4+ fxg4 Nog steeds is het schaakje nergens te zien. Maar: 7.Th1! c1D Na 7...d1D+ enz. winnen de witte vrijpionnen. 8.Le1+ Kg5 9.Lxd2+ en Wit wint.

Dit is mijn favoriete Timman-studie; zelf houdt hij erg van deze.

Wit speelt en maakt remise
Jan Timman, 1986
Met een loper minder lijkt Wit kansloos. 1.h6 Th8 2.h7 Txh7 3.Tg8 Kd8 4.c6 bxc6 5.c5 Nu zitten zwarts stukken opgesloten; het is moeilijk te zien hoe hij zich kan bevrijden. 5...Ke7 6.Kg4 Met de dreiging h5 die Zwart tot handelen dwingt. Na 6.Kg3 Ld7 7.Kh3 Th6 8.Kg3 Le6 komt Zwart los; op 9.fxe6 volgt dan Tg6+. 6...Tg7+! Dit torenoffer is heel gevaarlijk voor Wit. Zwart kan niet wachten, want na 6...Ld7 7.h5 komt zijn toren er nooit meer uit. 7.Txg7 Kf8 8.Th7 Na 8.Tg5 fxg5 kan Zwart nog net winnen: 9.Kxg5 Kg7 10.f6+ Kh7 11.Kf5 Ld7+ 12.Kxe5 Le6 en pion a4 valt. 8...Kg8 9.Th6 Kg7 Nu zit de witte toren opgesloten, en lijkt Zwarts loper op pionnenjacht te kunnen gaan. 10.Kh5 Ld7 11.Th8! Het tweede torenoffer; Wit streeft naar pat. 11...Kxh8 12.Kh6 Kg8 Zwart moet dit pat snel opheffen. 13.h5 Kf8 14.Kh7 Lxf5+ Van Le6 zou Wit zich niets aantrekken; ook dan stuurt hij aan op pat. 15.exf5 e4 16.h6 e3 17.Kh8 e2 18.h7 Ke7 Ontpatting - als laatste kans moet Zwart promotie toelaten. 19.Kg8 Nauwkeurig tot het laatst; 19.Kg7 verliest wegens e1D 20.h8D Dg3+ 21.Kh7 Dh3+ 22.Kg7 Dg4+ 23.Kh6 Dg5+ 24.Kh7 Dxf5+ enz. 19...e1D 20.h8D Dg3+ 21.Dg7 Dg5 Een allerlaatste poging. 22.Kh8 Dxf5 23.Df8+ Kxf8 en nu is het toch nog pat.

© Tim Krabbé, 2001

Index AD Magazine schaakrubrieken | Bovenkant pagina | Hoofdpagina schaken