In juli zond de BBC, onder de titel 'Clash of the Titans' een documentaire
uit over de match Fischer - Spassky die in 1972 in Reykjavik gespeeld werd.
Vele herinneringen kwamen bij me op, want ik was daar. Bijvoorbeeld aan
A. die, het laatste wat ik van haar hoorde, een hotel op Cyprus drijft,
maar die toen een IJslands schoolmeisje van 16 was. Samen met haar ging
ging ik naar het slotfeest in de tentoonstellingshal aan de rand van Reykjavik
waar de match gehouden was, en waar nu de kroning van Fischer tot wereldkampioen
werd gevierd.
In de film zag ik die avond weer, met de lange tafels
waaraan het feestmaal door duizend of tweeduizend mensen gegeten werd,
en het wonderlijke beeld van Fischer en Spassky die middenin de feestelijkheden
op een zakschaakspel een van hun partijen gingen analyseren. Later werd
er gedanst, en ook Bobby danste. En toen ik nog later A. even kwijt was,
zag ik haar ineens bij hem zitten, aan zijn tafel. Ze zag mij ook, en met
een bij haar leeftijd passende lak aan alle barrières die vriendschap
in de weg staan wenkte ze me: Kom er gezellig bij!
Ik overzag snel de situatie. Aan beide uiteinden
van Fischers tafel stonden ordebewakers. Tussen ons waren drie of vier
van die lange tafels. Ik wierp me op de grond en begon te kruipen. Het
was een van de weinige keren in mijn leven dat ik de symboliek van een
handeling al tijdens die handeling besefte. Fischer is de schaker van het
millennium, dat wisten we toen al wel. Bovendien is hij mijn persoonlijke
vertegenwoordiger onder de groten, al sinds het moment waarop ik, 14 jaar
oud, verwoed strijdend om het kampioenschap van mijn school, in een krant
het verhaal zag over een precies even oud jongetje, Bobby Fischer, dat
zojuist kampioen van Amerika was geworden. En nu kroop ik onder de tafels
door naar zijn troon. A. zei: 'Dit is Bobby en dit is Tim, hij schaakt
ook' en we schudden elkaar de hand, maar van het gesprek dat volgde kan
ik me alleen herinneren dat het nauwelijks die naam mocht hebben. Ik ben
geen groot small-talker.
Ik denk nog wel eens aan de gemiste kans. Bobby
droeg die avond een paars ribfluwelen pak. Hij hechtte veel waarde aan
classy kleding, hij vond dat de schaakwereld chique moest zijn.
Ik had hem moeten vragen waar hij dat pak vandaan had, wie zijn kleermaker
was. We zouden de rest van de avond over dat pak en gaandeweg over andere
onderwerpen hebben gepraat, hij zou me gevraagd hebben met hem mee te komen
om zijn andere pakken te zien, we zouden bevriend zijn geraakt, ik zou
hem hebben behoed voor wat we, op dat moment dat ik niets tegen hem wist
te zeggen, met geen mogelijkheid konden weten: dat zijn schaakcarrière
al afgelopen was.
Met als enige onderbreking zijn zielige oudemannenmatch
tegen Spassky in 1992, alweer 7 jaar geleden, heeft Fischer zich na Reykjavik
verborgen gehouden. Hij woont nu in ballingschap in Boedapest, omdat hij
in Amerika gearresteerd zou worden wegens overtreding van het embargo dat
tegen Joegoslavië gold, toen hij daar in 1992 die match speelde. Hij
is verzonken in haat. Tegen de joden, maar dat lijkt eerder toeval. Als
een Tourette-patient doorspekt hij zijn radio-interviews met het woord
'Jew', wat meestal klinkt als chew. Die interviews zijn iets nieuws;
sinds begin dit jaar zijn schaakbezittingen in Pasadena zijn geveild door
het bedrijf waar hij die had opgeslagen (de huur was buiten zijn schuld
niet betaald) heeft Fischer een hele serie interviews gegeven aan een paar
Filippijnse radiostations. Wie ze wil horen (en verslagen voor zich uit
wil staren om de tragedie van die man) kan ze ophalen op het Internet-adres
http://www.philchess.com.ph/bobby.htm
In die BBC-film
zaten beelden die ik nooit eerder had gezien, onder andere een kort fragment
waarin de 14-jarige Bobby op een demonstratiebord een stelling laat zien
die ik onmiddellijk herkende als Fischer-Sherwin uit dat eerste Amerikaanse
kampioenschap van hem, in 1958.
De glimlach waarmee hij zijn duivelse 31.Df1! laat
zien is hartveroverend, en open.
Fischer - Sherwin, New York 1957 (Het toernooi begon in december
'57)
1.e4 c5 2.Pf3 d6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 Pf6 5.Pc3 a6 6.Lc4 e6 7.O-O b5
8.Lb3 b4 9.Pb1 Ld7 10.Le3 Pc6 11.f3 Le7 12.c3 bxc3 13.Pxc6 Lxc6 14.Pxc3
O-O 15.Tc1 Db8 16.Pd5 exd5 17.Txc6 dxe4 18.fxe4 Db5 19.Tb6 De5 20.Ld4 Dg5
21.Df3 Pd7 22.Tb7 Pe5 23.De2 Lf6 24.Kh1 a5 25.Ld5 Tac8 26.Lc3 a4 27.Ta7
Pg4 28.Txa4 Lxc3 29.bxc3 Txc3 (zie diagram)
30.Txf7 Een mooie slag, waarschijnlijk de beste zet, maar misschien
niet winnend. De stelling is destijds uitgebreid onderzocht - ik baseer
me op analyses van Kmoch, Kramer en Crabbendam. 30...Tc1+? Trapt
erin. 30...Txf7 ging natuurlijk niet wegens 31.Ta8+ en mat, en ook 30...Dxd5
31.Txf8+! (31.exd5? Tc1+ en mat) Kxf8 32.Df1+ Df7 33.Ta8+ Ke7 34.Ta7+ verliest
geforceerd. En op 30...Dc1+ wint 31.Df1! na een grappig spel van penningen,
bv. 31...Txf7 31.Ta8+ Tc8 32.Lxf7+ en 33.Dxc1.
Het best is 30...h5. Wit heeft dan een paar manieren
om het helemaal fout te doen: 31.Tf3+ Kh7 32.Txc3 Dd2 33.Lc4 Dxc3 en Zwart
wint, of 31.Tf5+ Kh7 32.Txf8 Tc1+ 33.Tf1 Df4, ook met winst voor Zwart.
Tot onduidelijk spel leidt 31.Df1 Kh7 (Tc1? 32.Dxc1 en 33.Tf1+) 32.Txf8
Tc1.
Het best na 30...h5 is 31.Txf8++ Kxf8 32.Df1+ Df6!
(Pf6 33.Tc4 Txc4 34.Dxc4 Pxd5 35.exd5 en Wit wint het dame-eindspel) en
nu moet Wit het proberen in het dunne eindspel na 33.Ta8+ Ke7 34.Ta7+ Kd8
35.Tf7 Dxf1+ 36.Txf1 omdat, zoals Crabbendam aangaf, de aanvalspoging met
35.Db1 in die variant niet werkt; Zwart maakt remise met Pf2+ 36.Kg1 Ph3+
enz. (37.gxh3? Dg5+ en Zwart wint.)
Na het gespeelde 30...Tc1+ zou 31.Tf1+ verliezen
(Kh8 32.Ta8 Txa8 33.Lxa8 Df4) maar Fischer had zijn geweldige 31.Df1!,
de zet die hij net glunderend op het demonstratiebord heeft laten zien.
Het is op slag uit, door de dubbele dreiging Txf8+ en Dxc1 Er volgde nog:
31...h5 32.Dxc1 Dh4 33.Txf8++ Kh7 34.h3 Dg3 35.hxg4 h4 36.Le6 en
Zwart gaf het op.
Fischer kreeg voor deze partij de tweede schoonheidsprijs.
© Tim Krabbé, 1999
Bovenkant pagina | Index
AD Magazine schaakrubrieken | Hoofdpagina
schaken | Hoofdpagina
algemene site