Amerika heeft altijd pech gehad met zijn grote schaakgenieën. Morphy
was pas 21 en de beste schaker van de wereld toen hij zich in 1859 in beginnende
gekte terugtrok. Pillsbury hoorde vanaf 1895, toen hij als 22-jarige het
toernooi van Hastings won, bij de drie of vier besten van de wereld, maar
hij kreeg syfilis en stierf al op zijn 33ste. Fine was van 1935 tot 1948
van wereldkampioensformaat, maar hij stopte met schaken om psychiater te
worden - 'een groot verlies voor het schaken, maar ten hoogste remise voor
de psychiatrie,' zoals Tartakower zei. Fischer heeft zich dan nog geheel
ontplooid, maar toen hij in 1972 als wereldkampioen met schaken stopte
was hij pas 29, en had hij nog niet de helft van de schitterende partijen
gespeeld die hij had horen te spelen.
Carlos Torre (1904-1978) is ook zo'n Amerikaanse
schaaktragedie. Volgens 
Gabriel
Velasco, de auteur van het pas verschenen 'The Life and Games of Carlos
Torre' (Russell Enterprises), is hij waarschijnlijk de enige grootmeester
die nooit geweten heeft dat hij dat was. In 1977, kort voor zijn dood,
gaf de FIDE hem op grond van zijn prestaties in zijn gloriejaar 1925 retroactief
die titel, maar dat drong nauwelijks door tot het niet erg schaakgekke
Mexico waar Torre toen in een bejaardentehuis woonde.
Torre was in Mexico geboren, maar zijn familie verhuisde
naar New Orleans (waar ook Morphy had gewoond) toen Carlos 10 jaar was,
en als schaker was Torre Amerikaan. In 1925 maakte hij een bliksemcarrière
in drie Europese toernooien (Baden-Baden, Mariënbad en Moskou) waar
hij, 20 jaar oud (wat toen erg jong was) temidden van alle groten van die
tijd liet zien dat hij al een sterk grootmeester was, voorbestemd om zich
met het wereldkampioenschap te bemoeien. Maar een jaar later kreeg Torre
in New York een zenuwinstorting, en tijdens het langdurige verblijf in
een ziekenhuis dat daarop volgde besloot hij naar Mexico terug te gaan;
hij leefde nog lang, maar speelde nooit meer een serieuze partij.
Aan het eind van zijn leven heeft hij daarover gezegd:
'Een jonge vrijgezel met geringe en onzekere financiële middelen,
die ver van zijn familie leeft en wiens gezondheid breekbaar is, loopt
altijd de kans op een zenuwinstorting. Het reizen en de levenswijze die
toernooien op hoog niveau met zich meebrengen zijn zeer inspannend en enerverend.
Ik gaf er de voorkeur aan naar mijn land terug te gaan en bij mijn broer
een meer stabiel soort baan te nemen. Ik heb het wedstrijdschaken eraan
gegeven, maar mijn liefde voor dit prachtige spel is nooit opgehouden.'
Hij werkte een paar jaar in Monterey in de apotheek
van zijn broer die arts was, en trok later naar Mexico City waar hij meestal
in armoede leefde. Hij schaakte wel eens, en bood dan remise aan als hij
gewonnen stond. Hij schijnt min of meer op de hoogte te zijn gebleven van
wat zich in de schaakwereld afspeelde. Schaakvrienden wisten hem ten slotte
in een bejaardentehuis te krijgen, waar hij een paar jaar later overleed.
Torre moet een zachtaardig, eenvoudig man zijn geweest,
wars van vrouwen, geïnteresseerd in het boeddhisme. Als schaker streefde
hij meer de schoonheid en de waarheid na, dan de bevestiging van zijn ego.
Dat komt op navrante wijze tot uiting in wat de bekendste stelling uit
zijn carrière is.
 |
| Wit speelt en wint
Carlos Torre, 1920 |
1.Dg4! Het begin van een beroemde combinatie. 1...Db5
Het veld e1 is gedekt, waardoor hier of later Txe2, met tegenaanval op
de onderste rij van Wit, geen zin heeft. 2.Dc4! Dd7 3.Dc7! Db5 (3...Da4
4.Te4 Db5 5.a4) 4.a4 Dxa4 5.Te4! Het is mooi dat ook de pion en
de toren helpen om de dame van de dekking van e8 weg te jagen. 5...Db5
6.Dxb7 en nu Zwart de dekking van e8 definitief moet opgeven verliest
hij beslissend materiaal.
Maar zoals ik deze schitterende combinatie hier
geef, als compositie, wordt hij nooit gegeven. Het is altijd een partijstelling
Adams - Torre, New Orleans 1920, vaak ook met een begin: 1.e4 e5 2.Pf3
d6 3.d4 exd4 4.Dxd4 Pc6 5.Lb5 Ld7 6.Lxc6 Lxc6 7.Pc3 Pf6 8.O-O Le7 9.Pd5
Lxd5 10.exd5 O-O 11.Lg5 c6 12.c4 cxd5 13.cxd5 Te8 14.Tfe1 a5 15.Te2 Tc8
16.Tae1 Dd7 17.Lxf6 Lxf6, en we zijn bij het diagram.
Ik maak geen vergissing; Torre heeft Zwart, en is
de verliezer in deze talloze malen gepubliceerde partij. Maar zoals
Velasco en andere schaakhistorici aannemelijk hebben gemaakt is dit behalve
de bekendste onderste-rij combinatie, ook een van de bekendste partijen
die nooit zijn gespeeld. Van Aljechin weet men dat hij partijen verfraaide
en zelfs verzon om zichzelf een nog betere schaker te laten lijken, en
er was een Russische edelman, Prins Dadian van Mingrelië, die schaakmeesters
betaalde om hen met briljante combinaties te mogen verslaan - maar Torre
deed het omgekeerde: hij pleegde deze vervalsing om zijn tegenstander aan
de wereld te presenteren als een onsterfelijke winnaar, en zichzelf als
verliezer.
Wat er waarschijnlijk is gebeurd, is dat de 15-jarige
Carlos die schitterende combinatie ontdekte bij het analyseren van een
vluggertje, en dat hij, om zijn vondst de wereld in te sturen, niets beters
wist te doen dan een partij te verzinnen die ermee eindigde - een partij
die hijzelf verloor. Als winnaar koos hij de voorzitter van zijn club in
New Orleans, Edward Z. Adams; een vrij zwakke schaker die hij als zijn
ontdekker, eerste leraar en schaakmentor beschouwde.
Liever een onsterfelijke partij verliezen dan een
moment van schaakschoonheid verloren laten gaan.
© Tim Krabbé, 2000
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site |