Behalve regels heeft het schaakspel conventies. Al zou ik niet weten
of je het een regel, een conventie of gewoon een feit moet noemen dat het
bord 8 x 8 velden heeft. Trouwens, Japans schaak wordt op een bord van
9 x 9 velden gespeeld, en Chinees schaak op een raster van 9 x 10 punten.
Maar bij ons schaak, het schaak, heeft een
bord 8 x 8 velden. Vele eeuwen lang waren die alleen van elkaar te onderscheiden
doordat er een raster op het bord getekend was. Tot in Europa, waarschijnlijk
al in de 11e eeuw, het geruite bord in zwang kwam, misschien omdat er toen
geruite telborden voor financiële transacties waren die ook als schaakbord
konden worden gebruikt.
Het is een aantrekkelijke gedachte dat de intrede
van die geruite borden samenviel met die van de diagonale lijnstukken,
de dame en de loper, want met zo'n bord kan je makkelijker zien waar die
heen kunnen. Maar dat klopt niet; dame en loper werden pas aan het eind
van de 15e eeuw bedacht om de zwakke en vervelende Arabische fers
en alfil te vervangen. Toch is het opvallend dat Makruk,
het Thaise schaak, dat nog steeds op een niet-geruit bord wordt gespeeld,
evenmin diagonale lijnstukken kent, en het dus ook makkelijker zonder ruitjes
kan stellen.
Een andere conventie is dat Wit begint. Dat is pas
iets van de laatste 150 jaar. Vroeger werd er tweemaal geloot; één
maal om de kleur, en daarna om de beginzet te bepalen. In hun beroemde
serie matches in 1834 speelden La Bourdonnais en McDonnell voor de duur
van zo'n match steeds met dezelfde kleur, en ging het recht van de voorzet
pas op de ander over als er een besliste partij was geweest. Ook bij het
eerste toernooi, Londen 1851, hadden de spelers in de korte matches die
ze daar speelden steeds dezelfde kleur, en begonnen Wit en Zwart afwisselend.
Maar omdat zwart als gelukbrengend werd gezien,
bedacht men rond die tijd dat Wit, ter compensatie, mocht beginnen. Dat
is altijd zo gebleven.
Dat het bord zó wordt neergelegd dat beide
spelers een licht veld aan hun rechterhand hebben is een gewoonte uit de
middeleeuwen die, nadat Damiano zich daar in zijn boek van 1512 voor had
uitgesproken, algemeen werd.
Behalve dan, tot op de dag van vandaag, wanneer
leken iets met schaken doen. Of het nu in films, advertenties, cartoons,
etalages of op schilderijen is, het schaakbord ligt met een donker
veld aan de rechterhand van de spelers. Jarenlang heb ik me afgevraagd
waarom dat niet in ieder geval fifty-fifty kon zijn tot ik, aan
de andere kant van de wereld, in een luxueus hotel in Nieuw Zeeland, de
oplossing dacht te hebben gevonden.
Het was een hotel, een lodge eigenlijk, dat erop
pochte dat de Spice Girls er hadden gelogeerd, waar je een kruik in je
bed kreeg en de badkamer niet alleen verwarmde tegels, maar ook verwarmde
spiegels had. In een leeszaal stond een oogverblindend mooi schaakspel
van natuursteen - het soort spel waar nooit een Nimzo-Indiër mee zal
worden gespeeld. Het lag met een donker veld aan de rechterhand. Als echte
schaker (geef me een chocolade schaakspel en ik zal de koningen het laatst
opeten) voelde ik me gedwongen dat bord een kwartslag te draaien, en de
stukken opnieuw op te stellen. Daarna maakte ik een wandeling langs het
strand.
Toen ik terugkwam was het bord opnieuw een kwartslag
gedraaid; donker veld aan de rechterhand. Eindelijk wist ik het. Men vindt
het zo mooier. Dan hoort het zo, buiten de toernooizaal. En toen
ik wat later aan het schaakbord op de foto moest voor 
een
niet-schaak publikatie, heb ik zelf dat bord met een donker veld aan mijn
rechterhand gelegd. Ik was bekeerd.
Toen vond ik, in een map met oude schaakknipsels,
bijgaande foto die ik lang geleden uit een sexblad of een luxueus fototijdschrift
moet hebben geknipt. In ieder geval: lekenwerk. Maar nu ik goed keek rezen
de haren me te berge. Al die jaren had ik het tegenbewijs binnen handbereik
gehad, zonder het te weten. Het meisje had een licht veld aan haar rechterhand,
en ook verder klopte alles: legale stelling; witte dame, loper en pion
ontwikkeld naar logische velden.
De enige smet is de hand van het meisje, die suggereert
dat ze met haar Lc1 wil spelen.
© Tim Krabbé, 2000
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site |