Bij het meerzet-toernooi voor mijn 60ste verjaardag kwamen maar liefst
177 problemen binnen, van 87 componisten uit 26 landen. Omdat er verder
geen thema was gesteld, liep de aard van de problemen ver uiteen, van
technische vierzetten tot langere avontuurlijke problemen - tot en met
een 34-zet. Mede-jurylid Ruud Beugelsdijk legde er steeds de nadruk op
dat het in de eerste plaats mijn toernooi was, en dat hij vooral als
klankbord wilde dienen, en misschien geeft de uitslag daardoor wel een
voorkeur te zien voor stoutmoediger problemen: de bovenste vier zijn
gemiddeld twee keer zo lang als de onderste vier; 11 zetten tegen 5½.
Andrzej Jasik won het toernooi met een buitengewoon geestige 14-zet.
Dat krijg je als iemand die van oorsprong toch
partij-speler is, een probleem-toernooi mede jureert. Er is nu eenmaal
een vaste volgorde waarin je schaakliefde van partijen afdwaalt: van
studies naar meerzetten naar kortere problemen, en daarna misschien
nog naar zelf- en helpmats, retrograde en sprookjesschaak. Geen wonder
dat ik voor m'n verjaardag juist een studie- en een meerzet-toernooi koos.
We hebben van veel problemen genoten, maar het is
moeilijk symphonieën met jingles te vergelijken, moppen met romans, als
je ook nog merkt dat je dat de ene dag anders doet dan de andere; sommige
problemen gingen in de loop van onze e-mail-beraadslagingen de hele ranglijst
door. Onze eis was dat we ontroerd moesten zijn, maar technisch moest het
natuurlijk wel kloppen (een paar prachtige problemen vielen uit omdat ze
incorrect waren) en afgezaagd mocht het ook niet zijn; informatie kan iets
briljants in iets verdienstelijks veranderen. Er dan was er dat probleem dat
we allebei al bij de eerste schifting lieten vallen, maar waarvan we later
een minder geslaagde versie ontdekten waarmee de auteur al vijfentwintig
jaar geleden een eerste prijs had gewonnen. Smaken veranderen. (Maar het
allereerste strategische probleem-idee, Lovedays Indiër uit 1845, speelt
een rol in twee van de hier bekroonde problemen.)
Ruud was veel meer dan een klankbord - ik ben hem
dankbaar voor de scherpzinnige en uitvoerige manier waarop hij mij verdiensten
en tekortkomingen van problemen liet zien die ik zelf nooit gezien zou hebben.
Die e-mails van ons zijn samen bijna een boek geworden - ik heb veel van hem
geleerd.
Ook aan wedstrijddirecteur Henk le Grand is mijn dank
groot. Het moet een gigantische, soms bijna ontmoedigende klus zijn geweest
om al die manuscripten te ontcijferen; Polen in de Engelse notatie, Bulgaren
in de Nederlandse, Nederlanders in de Duitse; torens die midden in een oplossing
van T in R veranderen; groene witte stukken op grijze velden; groene zwarte op
paarse; uitgedroogde stempelkussens - als één ding mij verbaasd heeft is het
hoe achteloos sommige van deze kunstenaars met hun geesteskinderen omspringen.
Deze definitieve uitslag is, op één probleem na dat wegens duals moest
uitvallen, gelijk aan de voorlopige zoals gepubliceerd in Probleemblad
no. 3, mei/juni 2003. Niet-bekroonde problemen staan weer ter
beschikking van de auteurs.
Amsterdam, 13 april / 1 september 2003
Tim Krabbé
Ruud Beugelsdijk
Een pas gepromoveerd paard springt hinnikend van levensvreugde twee keer
heen en weer, om met blokkades, ontruimingen en ontpenningen een eveneens
zojuist gepromoveerde dame in staat te stellen tot een subtiele manoeuvre
die tot mat leidt. Misschien is de sleutelzet niet groots, maar wat een
dressuurkunst.
Mat in 14
1.Dg2 Al is deze sleutel grof, hij is toch minder voor de hand liggend
dan 1.b8P+ (wat faalt op Kb6 2.Dg2 De6) of 1.e8D waarna c5 2.Dxa4+ bxa4
3.Dxa4+ Kb6 4.Dxa7+ Kc6 5.b8D Kd7+ reddend is. Pion b7 moet zich nog even
de mogelijkheid tot damehalen voorbehouden.
1...Dxg2 Nu zou De6 falen op 2.b8D en snel mat.
2.b8P+ Kb6 3.Pd7+ Ka6 4.Pc5+ Kb6 5.e8D Om hier c5+ te voorkomen moest c6 geblokkeerd zijn.
5...Dg8 Nu moet Wit zijn nieuwe dame eerst ontpennen.
6.Pd7+ Ka6 7.Pb8+ Kb6 8.De7 Dreigt Dc5 mat.
8...Dd5 En nu moet het paard terug naar c5 om mat te dreigen.
9.Pd7+ Ka6 10.Pc5+ Kb6 Of 10...Dxc5 11.Dxc5 Pc8 12.Dxc6+ Pb6+ 13.Kb8 en 14.Db7 mat
11.Df8 Dg8 En weer moet het paard de dame ontpennen:
12.Pd7+ Ka6 13.Pb8+ Kb6 En eindelijk
14.Dc5 mat.
Tweede Prijs: Ruzvelt Martsvalashvili (Georgië)
Er valt wel iets op dit probleem aan te merken. De sleutel dreigt twee mats in
één; stukken verdwijnen zonder gespeeld te hebben of dienen alleen als hout;
Zwart doet niet mee - maar dat valt allemaal weg tegen de daverende grap die
hier vertoond wordt, en die het verdient tot een thema in de geest van Loyd
benoemd te worden: De Minst Waarschijnlijke Matzet.
Toch is ook het spel aantrekkelijk: de Zwickmühle
waarvan het kopstuk zich opoffert; de drie schuine stapjes van de zwarte
pionnen; de eerdere bijrol van pion a2.
En als hier misschien meer te genieten is voor de
leek dan voor de kenner - wat zou men het die kenner gunnen weer even leek
te zijn.
Mat in 12
1.Pe6 Dreigt Pd4 en Te5 mat.
1...cxd3 Na 1...Ta7 2.Te5+ Ka6 3.Lxc4+ b5 4.Pc5+ Kb6 5.Pd7+ Ka6 6.Lxb5 mat en
1...a3 2.Pd4+ Ka4 3.b3+ Lxb3 4.axb3+ cxb3 5.Lb5 mat gaat het sneller.
Nu zet Wit een batterij op
2.Te5+ Kc4 3.Te4+ Kb5 waarmee eerst een verdediger geëlimineerd wordt en vervolgens het
paard in stelling gebracht
4.Pd4+ Kc4 5.Pxc2+ Kb5 6.Pd4+ Kc4 7.Pe2+ Kb5 waarna alles klaar staat voor het slotspel:
8.Te5+ Kc4 9.b3+ axb3 10.Te4+ Kb5 11.Pc3+ bxc3 en nu de zet waar Loyd trots op zou zijn geweest:
12.a4 mat.
Derde Prijs: Gerard Bouma (Nederland)
Groter tegenstelling dan met de eerste twee prijzen is nauwelijks denkbaar.
Daar waren circusartiesten aan het werk, hier hebben geleerden een verstild,
maar boeiend miniatuurtje gemaakt.
Een zwarte toren moet op de vijfde rij blijven om één
mat te dekken, maar heeft bovendien steunvelden op de derde en vierde rij
nodig tegen een andere, tweevoudige dreiging. Met de sleutelzet maakt Wit
een latere tempozet mogelijk die de toren overbelast waardoor die een
beslissend steunveld moet opgeven, òf doordat hij buiten het bereik van de
dekkende stukken komt, òf doordat die stukken zelf de dekkingsvelden moeten
opgeven.
Mat in 9
1.Tb7! Waarom 1.Tb8 niet werkt wordt spoedig duidelijk.
1...Tc5 2.Tbg7 Wit heeft nu, naast de dreiging achter de zwarte koning,
twee mogelijkheden aan de voorkant: 3.T7g3 en Th3 mat waartegen Zwart een
parade over de derde rij moet hebben, en 3.T2g4+ Kh5 4.Tg3 Tc2+ 5.Kh3 Tb6
6.T7g4 waartegen Zwart òf op een juist moment Kh6, òf een parade over de
vierde rij moet hebben.
2...Tb5! De enige zet om controle over de derde rij te houden. Na paardzetten of bv.
Td5 volgt 3.T7g3 en snel mat. 2...a3 (geeft b3 op) faalt op 3.Tg8! waarna Zwart
geen steunveld op de derde rij kan houden, bijvoorbeeld 3...Tb5 4.T8g3 enz. Na
de tekstzet zou op 3.T7g3 Tb3! kunnen volgen.
3.Tg8! Had Wit op de eerste zet Tb8 gespeeld, dan had hij nu te weinig ruimte
voor zijn tempozet; na 3.T8g7 had Zwart 3...Tc5 4.T2g4+ Kh5 5.Tg3 Kh6!
kunnen spelen. Nu moet Zwart de mooie b-lijn, waar twee steunvelden zijn,
opgeven.
3...Tc5 Of 3...a3 (laat b3 ongedekt) 4.T8g3 Tb3 5.Txb3 Pc3 6.Txc3 en 7.mat, of
3...Pc1 (laat b4 ongedekt) 4.T2g4+ Kh5 5.Tg3 Tb2+ 6.Kh3 Tb6 7.T8g4 Tb4
8.Txb4 en 9.mat. Ook nu is b4 ongedekt, dus:
4.T2g4+ Kh5 5.Tg3 Tc2+ 6.Kh3 Tc6 7.T8g4 Tc4 8.Txc4! en 9.Th4 mat.
Dit probleem kan ook worden gezien als een uitwerking van de Romeinse idee.
2...Tb5 is een anti-Romein; Zwart voorkomt dat zijn toren vanaf een slecht
veld zal moeten verdedigen. Wits tempozet 3.Tg8 is dan een Romein die maakt
dat Zwart dat toch moet doen.
Eerste Eervolle Vermelding: Baldur Kozdon (Duitsland)
In twee varianten lokken witte pionnen twee zwarte lopers zó dat er telkens
verrassend een lijn openkomt voor een toren die zich vervolgens beslissend
op de achterste rij offert. Die offers, de twee parades door het zwarte paard
en de twee interferenties door pion f2 zorgen voor een harmonieus geheel.
Als de correctheid niet zo'n zware tol had geëist in de linkerbenedenhoek
was dit probleem nog hoger geëindigd.
Mat in 9
Meteen 1.Th3 met korte dreigingen op h5 en g7 faalt zowel op 1...Pf4
2.Lxf4 Le2 3.f3 Lxf3 4.?? als op 1...Pg3 2.fxg3 Le2 3.g4 Lxg4 4.??
Wit moet eerst Ld4 naar een slechter veld lokken.
1.Ke7 dreigt Tf8 mat.
1...Lxc5+ 2.d6 en nu twee varianten waarin ook de andere loper gedeplaceerd wordt:
a) 2...Pf4 3.Txf4 Lxd6+ 4.Kf7 Le5 5.Th4! Le2 6.f3! Lxf3
en plotseling is de b-lijn onverdedigbaar:
7.Tb4 Da3 8.Tb8+ Lxb8 9.Lg7 mat
b) 2...Lxd6+ 3.Kf7 Le5 4.Th3! Pg3 5.fxg3 Le2 6.g4! Lxg4
en nu is de d-lijn onverdedigbaar:
7.Td3 Lf6 8.Td8+ Lxd8 9.Lg7 mat
Tweede Eervolle Vermelding: Wenelin Alaikow (Bulgarije)
Na een voorbereidende afscherming door een torenbatterij neemt een paard
de rol van kopstuk in die batterij over en katapulteert het zich in vier
Rössel-varianten naar het matveld. Dat is vaker vertoond, maar dat de toren
zijn afschermingsrol achtereenvolgens op a4, b4 en c4 vervult is een vondst.
Ook de sleutelzet die de eerste batterij opent maar tegelijk twee schaaks
provoceert, is fraai.
Mat in 5
1.Ka3 dreigt 2.Tf4+ Kxd5 3.Pc3+ Ke5 4.Pd1+ Kd5 5.Pxe3 mat
a) 1...Ta8+ 2.Ta4+ Kxd5 3.Pc3+ Ke5 4.Pb5+ Kd5 5.Pxc7 mat
b) 1...Lxd6+ 2.Tb4+ Kxd5 3.Pc3+ Ke5 4.Pe4+ Kd5 5.Pxf6 mat
c) 1...cxd6 2.Tc4+ Kxd5 3.Pc3+ Ke5 4.Pa4+ Kd5 5.Pb6 mat
Derde Eervolle Vermelding: Viktor Melnichenko & Nikolai Rezvov (Oekraïne)
Origineel en puzzel-achtig probleem waarin een verborgen Indisch motief de
hoofdrol speelt. Wit moet drie dingen tegelijk doen: zijn e2-toren kwijtraken
(of tenminste de pennende kracht ervan); het ontpende stuk niet met schaak
laten ontsnappen; en een pion temmen. Alle mogelijkheden komen aan bod; de
toren verlaat de penlijn, wordt daar geslagen of wordt daar verstopt.
Mat in 4
Zonder Te2 was 1.Kg2 mat in 3; 1...g3 2.fxg3! en Tc1 (Db1) mat, of
1...gxh3+ 2.Kxh3 enz. Na 1.Te4? pareert g3!, dreigend gxf2+ met navolgend
schaak op e4. Ook na 1.h4 g3! krijgt Wit zijn toren niet meer op tijd weg.
1.f3! met opening van de horizontaal naar h2, leidt wel tot het doel.
Zwarts drie pionzetten worden nu telkens beantwoord met een ander ontpenningsmotief.
a) Na 1...g3 bergt Wit zijn toren op: 2.Th2! Over het kritische
veld g2 heen. 2...g2 (2...gxh2+ 3.Kh1 enz.) 3.Kxg2 P- 4.Tc1 mat
(3...Pxb3 4.Db1 mat)
b) Na 1...gxf3 laat Wit de toren slaan: 2.Kf2! Nu niet 2.Th2?
wegens f2+ 3.Kxf2 Pe4+ 2...fxe2 3.Kg2 en 4.mat
c) Na 1...gxh3 2.Kh1! h2 heeft het paard geen schaak, en dus:
3.Te4 en 4.mat
Eerste Bijzondere Vermelding: Fedor Davidenko (Rusland)
Een bekend pionnenfalanxje wordt na een mooie sleutelzet met dualvermijding
in twee varianten opgeruimd, waarna de witte dame alsnog toegang krijgt tot
twee matvelden. Bekende elementen, elegant gecombineerd. Vergelijk de Vierde
Bijzondere Vermelding.
Mat in 5
1.Txd5+? Dxd5 2.Lxe5+ Dxe5 3.Dc4+ Lxc4!
1.Lxe5+? Dxe5 2.Txd5+ Dxd5 3.De3+ Lxe3!
1.Pd6! dreigt Pxe4 en mat, en nu:
a) 1...Lh3 verzwakt c4 2.Pf5+!
Niet Pb5+ want na axb5 komt c4 opnieuw gedekt te staan 2...Pxf5 3.Txd5+ Dxd5
4.Lxe5+ Dxe5 5.Dc4 mat
b) 1...Le3 verzwakt e3 2.Pb5+! Niet Pf5+ want na
Pxf5 komt e3 opnieuw gedekt te staan 2...Lxb5 3.Lxe5+ Dxe5 4.Txd5+ Dxd5 5.Dxe3 mat
Bijvarianten:
1...Dh7+ 2.Kb6 Dc7+ (Da7+ 3.Lxa7 Lg2 4.Df5 Pxf5 5.Pxf5 mat)
3.Lxc7 Lg2 4.Pf5+ Pxf5 5.Dxe5 mat
1...Tg1 2.Pdxe4 Tg7+ 3.Ka8 Ta7+ 4.Kxa7 en 5.mat
1...Kxc5 2.Pxe4+ Kb5+ 3.Pxf2 en 4.mat
Tweede Bijzondere Vermelding: Sven Trommler & Dieter Müller (Duitsland)
Mat in 5
Klein, fijn, en helder. In twee varianten ruimt Wit een blokkerende pion op,
waarna switchback en mat door een eigen pion volgt. Jammer dat het ene mat
door de pion zelf gegeven wordt, en het andere door aftrekschaak.
1.Lg2 (dreigt e4 gevolgd door Lh3 mat) en nu twee varianten:
a) 1...Pa6 2.Pf4+ Ke5 3.Pxd3+ Ke6 4.Pf4+ Ke5 5.d4 mat
b) 1...Lb7 2.Pf8+ Ke5 3.Pxd7+ Ke6 4.Pf8+ Ke5 5.d7 mat
Derde Bijzondere Vermelding: A.N. Pankratjev (Rusland)
Meervoudige Plachutta's zijn oude koek, maar deze aantrekkelijke
combinatie met een trefpunt had de jury niet eerder gezien. Telkens
één stuk wordt naar dat trefpunt gelokt, waarna het andere door
zijn Plachutta-verplichtingen wordt weggelokt, en mat op het trefpunt
kan volgen.
Mat in 4
1.Lf6
dreigt e4+ en mat. Omdat Zwart anders de controle over d6 of c4 kwijtraakt,
moet deze pion worden geslagen. De thematische varianten zijn:
a) 1...Txe3 2.Pf4+ Lxf4 (Dxf4 3.Pxe3+ Dxe3 4.Txd6 mat)
3.Txd6+ Lxd6 4.Pxe3 mat
b) 1...Lxe3 2.Pec3+ Taxc3 (Tcxc3 3.Pxe3+ Txe3 4.Lc4 mat)
3.Lc4+ Txc4 4.Pxe3 mat
Frappante overeenkomst met de Eerste Bijzondere Vermelding. Ook hier heeft
Wit twee aanvalsplannen tegen een pionnen-falanx, maar die pionnen staan
behalve door de koning ook nog door een lijnstuk gedekt. De sleutelzet
onderbreekt beide eigen aanvalslijnen maar dwingt de dekkende zwarte stukken
tot een Grimshaw. Met dualvermijding voert Wit zijn oorspronkelijke plan dan
toch uit. Jammer dat één van de offers van het voorplan dubbel gedekt staat
(na 1.Lxd4+ kan zowel Kxd4 als Txd4) en dat de betreffende dualvermijding
dubbel gemotiveerd is.
Mat in 4
1.Dxc4+ Kxc4 2.Txc6 mat gaat niet wegens 1...Lxc4, en 1.Lxd4+ Kxd4
2.Df2 mat gaat niet wegens 1...Txd4 èn de onmogelijkheid van 1...Kxd4 2.Df2 mat.
1.Pd2 met de dreigingen 2.Pxc4 en 2.Lxd4+ faalt op c3! maar
1.Pc3! werkt wel. Er dreigt Dxf5+ gevolgd door Pd7 mat, en de hoofdvarianten zijn:
a) 1...Td3
verzwakt c4
2.Pce4+! en niet Pa4+, want na Txa4 komt c4 weer gedekt te staan
2...fxe4 3.Dxc4+ Kxc4 4.Txc6 mat
b) 1...Ld3
verzwakt d4
2.Pa4+
en niet Pce4+ want na Lxe4 staat d4 weer gedekt (en na fxe4 is het mat verdwenen)
2...Txa4 3.Lxd4+ Kxd4 4.Df2 mat
Bijvarianten:
1...cxb3 2.Dxb3 en tijdig mat
1...d3 2.Pce4+ fxe4 3.Dxc4+ enz.
1...dxc3 2.Dxc3 Tb7(a4) 3.De3+ en 4.Dxd4 mat
Vijfde Bijzondere Vermelding: S. Zacharov (Rusland)
Een wat bizar probleem met geestige elementen maar ook grote tekortkomingen.
Na de spectaculaire sleutelzet is Zwart al reddeloos, maar hij heeft
één zet die Wit van zijn meest voor de hand liggende plan berooft en hem
dwingt tot een aardig veldontruimend dame-offer.
Mat in 7
1.Tf2! Na 1.Df8 Kg6 ontsnapt Zwart, en ook andere aanvalspogingen zijn
niet snel genoeg. Nu dreigt er wel 2.Df8, maar ook andere damezetten gevolgd
door dame-verdubbeling - en ook 2.Dg8+ Kxg8 3.b8D+ Kh7 4.Df8 met tijdig mat.
1...gxf2 (1...Pc4 2.Txf7+ Kh6 3.Df8+ Kh5 4.Th7+ Kg5 5.Tg7+ Kh6 6.Df4+ Kh5 7.Dg5 mat)
2.g4 dreigt opnieuw Dc8 t/m Dg8+
2...Pc4 Of 2...f1D 3.Df8 Df6 (3...Da1 4.b8D) 4.Lxf6 exf6 5.b8D Kg6
6.Dg8+ Kh6 7.Dbf8 mat. Na de tekstzet moet Wit haast maken, maar niet teveel,
want 3.Df8 gaat
niet wegens Pb6+ 4.Kb8 Pd7+ Eerst moet b7 ontruimd worden:
3.Dg8+! Kxg8 4.b8D+ Kh7 5.Df8 Pb6+ 6.Kb7 Kg6 7.Dg7 mat
Speciale Vermelding: Chris Handloser, Zwitserland
Mat in 5
Als het werkelijk tot 2003 heeft geduurd voor deze twee oeroude ideeën
gecombineerd werden (Lovedays Indiër uit 1845 en Loyds dubbele veldontruiming
door rokade uit 1877), dan verdient dit probleem, hoe weinig oogstrelend ook,
toch een vermelding.
een minder geslaagde versie ontdekten waarmee de auteur al vijfentwintig
jaar geleden een eerste prijs had gewonnen. Smaken veranderen. (Maar het
allereerste strategische probleem-idee, Lovedays Indiër uit 1845, speelt
een rol in twee van de hier bekroonde problemen.)
