In de film 'The Killing' van Stanley Kubrick zitten twee mannen in een
schaakcafé (het beroemde 'Fleehouse' aan 42nd Street in New York)
te schaken. Als een bezoeker zich luidruchtig met hun partij bemoeit roept
een van hen: 'Hou je bek, of ik haal Fischer erbij.' Later blijkt dat de
cafébaas zo heet.
Wie weet dat Kubrick een groot schaakliefhebber
was (ik schreef daar eerder over; zie het stukje 'Wat
bedoelde Kubrick met Schlage?') wil meteen weten: wanneer kwam die
film uit? Het fascinerende antwoord is: in 1956. In maart van dat jaar
werd Bobby Fischer dertien; pas in oktober speelde hij zijn beroemde 'Partij
van de Eeuw' tegen Donald Byrne. En omdat zo'n naam in een film van Kubrick
geen toeval kan zijn, betekent dit dat Kubrick al vóór die
partij van hem had gehoord. Kubrick stond, als schaker in New York, natuurlijk
dicht bij Fischer, maar het tekent toch zijn insiderschap dat hij de naam
van een twaalfjarig jongetje koos voor een schaakgrap.
Een Internet-vriend van mij, Max Burkett uit Missoula, Montana, pleegt te zeggen dat hij één keer samen met Bobby Fischer in een toernooi heeft gespeeld, en dat hij toen boven hem eindigde. Burkett werd 17e van de 25, Fischer 20e. Het was het Amerikaanse jeugdkampioenschap van 1955, gespeeld in Lincoln, Nebraska, waar de 16-jarige Max voor New Mexico speelde, en de 12-jarige Bobby voor New York. Ze haalden allebei 5 uit 10, maar Burkett had meer weerstandspunten. Hij herinnert zich 'proto-Bobby', die hij na dat toernooi nooit meer ontmoette, als een nice kid. Ze speelden niet tegen elkaar, maar buiten de officiële partijen vluggerden ze wel, en ze speelden ook tafeltennis. Daarbij won Burkett vijf dollar van Fischer, die hij echter van de toernooidirecteur, Liepnieks, terug moest geven.
Aldus twee aanvullinkjes bij een van de aardigste schaakboeken van de
laatste tijd; The Unknown Bobby Fischer van John Donaldson en Eric
Tangborn, uitgegeven door International Chess Enterprises.
Lincoln, Nebraska - de Fischer-volger heeft er nooit
bij stilgestaan, maar krijgt in
 |
| Bobby Fischer (12) in Lincoln, Nebraska |
Op de net 12-jarige Fischer werd in Lincoln nauwelijks gelet, of het moest zijn dat hij een beetje geplaagd werd omdat hij de jongste deelnemer was. Hij was bij Liepnieks thuis ingekwartierd, en heeft door de jaren heen de banden met de familie aangehouden. De foto bij dit verhaal is destijds door Liepnieks' dochter Ruth gemaakt. Alexander Liepnieks zelf maakte als tolk Russisch deel uit van Fischers delegatie bij zijn match om het wereldkampioensachap tegen Spassky, in Reykjavik 1972.
Toen Liepnieks het jaar daarna overleed, stuurde Fischer een condoleancebrief waarin hij zei altijd veel plezier te hebben gehad in het Lets/Amerikaanse schaakblaadje dat Liepnieks uitgaf, 'vooral in de stukken over het Lettisch Gambiet, die heel onderhoudend en instructief waren.'
Dat Lettisch Gambiet (1.e4 e5 2.Pf3 f5) hoort een beetje bij de Rare Openingen, wordt op het hoogste niveau nooit gespeeld, maar is zo gek nog niet. Fischer heeft het in zijn hele carrière éénmaal in een serieuze partij tegen zich gekregen; in Lincoln, tegen Pupols.
Toen Fischer en Pupols tegen elkaar moesten waren ze, allebei met 3 uit 6, al uitgeschakeld. Vóór de ronde zaten ze, met ook Kalme en waarschijnlijk wat anderen, bij Liepnieks thuis waar de oudere jongens pokerden, en Fischer zich voorbereidde op de partij. Hij vroeg zich af of hij na 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 Spaans of Italiaans zou spelen, terwijl Pupols hem voortdurend plaagde door te roepen hoe geweldig sterk het Lettisch Gambiet wel niet was, en dat hij dat in hun partij zou spelen. Tussen het pokeren door speelden Kalme en Pupols vluggertjes tegen Fischer, steeds met het Lettisch Gambiet. Fischer weigerde te geloven dat Pupols het werkelijk in hun officiële partij zou spelen, en bleef de hele dag bezig Spaans en Italiaans te bestuderen.
Fischer - Pupols, Lincoln, Nebraska, 21 juli 1955
1.e4 e5 2.Pf3 f5 Houdt woord. 3.Pxe5 Df6 4.d4 d6 5.Pc4 fxe4
6.Pc3 Dg6 7.Pe3 Pf6 8.Lc4 c6 9.d5 Le7 10.a4 Pbd7 11.a5 Pe5 12.Le2 O-O 13.O-O
Ld7 14.Kh1 Kh8 15.Pc4 Pfg4 16.De1 Tf7 17.h3 Pf6 Zwart staat veel beter;
Pf3 was hier al mogelijk. 18.Pxe5 dxe5 19.Lc4 Tff8 20.Le3 Ph5 21.Kh2
Ld6 22.Lb3 Pf4 23.Lxf4 Nodig was Tg1; nu worden de lopers moordend.
23...exf4
24.Dxe4 f3+ 25.g3 Lf5 Meteen winnend was Dh6 of Dh5, omdat op h4 Tf4
volgt. 26.Dh4 Tae8 27.Tae1 Le5 28.Db4 Dh6 29.h4 g5 Hier won Lxg3+
onmiddellijk; bijvoorbeeld 30.fxg3 Dd2+ en mat. 
30.Th1
gxh4 31.Kg1 (zie diagram) 31...h3? Mist opnieuw Lxg3, bijvoorbeeld
32.Txe8 Txe8 33.fxg3 De3+ of 32.Dd4+ Le5 33.Txe5 (33.Dxh4 Lh2+!) Dg7+ enz.
32.dxc6 bxc6 Voor de derde keer was 32...Lxg3 beslissend, weer met
de pointe 33.Dd4+ Le5 34.Txe5 Dg7+ en wint. 33.Dc5 Dg7 En voor de
vierde keer: Lxg3! wint meteen. 34.Kh2 Df6 35.Dxa7 Ld4 36.Dc7 Lxf2 37.Txe8
Txe8 38.Tf1 Ld4 Het speeltempo was 45 zetten in 2 uur; Fischer had
hier nog 2 minuten; Pupols nog 1. 39.Txf3 (Df4 is nog wel genoeg
voor remise.) 39...Lxc3? Nu won 39...Lg1+!, bijvoorbeeld: 40.Kxg1
Dd4+ 41.Kf1 h2 42.Kg2 h1D+ 43.Kxh1 Te1+ en mat. 40.bxc3 Te2+ 41.Kh1
Le4 42.Dc8+ Kg7 43.Dg4+ Met Dd7+ maakt Wit remise; bijvoorbeeld Kh6
44.Dxh3+ Kg7 45.Dd7+ enz. De pointe is dat Wit soms Dxe4 kan spelen omdat
de zwarte dame blijft hangen; nu haalt Zwart dat er uit door zijn dame
weg te zetten. 43...Dg6 44.Dd7+ Zelfs nu heeft Zwart na 44.Df4 geen
geforceerde winst; een aardige variant is dan 44...h5 45.De5+ Kh7 46.De7+
Dg7 47.Dxe4+ Txe4 48.Tf7 In de partij overschreed Fischer na
44...Kh6
in verloren positie de tijd; de enige keer in zijn hele loopbaan dat hem
dat overkwam.
© Tim Krabbé, 2000
Index AD Magazine schaakrubrieken
Bovenkant pagina |
Hoofdpagina
schaken |
Hoofdpagina
algemene site |